|
6 ma'ruza. TepMMK Mumaพ TexHonorMK »apaĕHnapM. Reja
§1. Yumshatish jarayonlari. §2. Normallash jarayoni.
§3. Toblash jarayonlari. §4. Bo’shatish jarayonlari
Po’latning kimyoviy tarkibiga, pokovkalar o’lchamiga, tayor detallarga qo’yilgan talablarga ko’ra termik ishlashning quyidagi nurlari mavjud:
-yumshatish; -normallash; -toblash; -bo’shatish.
§1. Yumshatish jarayonlari.
Yumshatish — bu metalini
600—1200°C oraliqda qizdirib, uzoq vaqt tutib, juda sekin (ba’zi hollarda pech bilan birga) sovitish.
Po’latning dastlabki holatiga va qizdirish temperaturasiga ko’ra yumshatish quyidagi turlarga bo’linadi:
-diffuzion; - to'liq, - chala, -rekristallizatsion, - sferoidli,
Yumshatish turlari % C
I - diffuzion; II - to'liq; III - chala; IV - rekristallizatsion V - sferoidli.
I. Diffuzion yumshatish: maqsad: legirlangan po’latlarning kimyoviy tarkibini birxillashtirish, pölat 1050... 1150°C gacha qizdiriladi, 10-15 soat tutib turiladi, oldin 600°C gacha, keyin havoda sovitiladi
ll.To’la yumshatish: maqsad: yirik donali quymalar va pokovkalarning donalarini bir tekis, mayda donali qilish, qayishqoqlik va plastikliğini oshirish, qizdirish temperâturasi 730—อ่50°<3.
Ill.Chala yumshatish: maqsad: po’latlarning qattiqligini pasaytirish va kesib ishlanuvchanligini yaxshilash, qizdirish temperâturasi 730—800°C
IV. Rekristallizatsion yumshatish maqsad: soviq holda deformatsiyalangan kristallarning shakllini tikiash va pölatning plastikliğini oshinsh, qizdirish temperâturasi 600...700°C .
V. Sferoidli yumshatish. maqsad: qattiqlikni kamaytirish, nisbiy uzayish va kichrayishni yaxshilash, qizdirish temperâturasi 750... 850°C .
§2. Normallash jarayoni.
Normallash po’latni 780 ___950 °C gacha qizdirib, bir oz tutib, havoda sovitishga aytiladi.
Normallashning maqsadi: evtektoiddan oldingi po’latlarda sirt qatlamining mustahkamligini oshirish, ichki qatlamlarning qayishqoqligini saqlab qolish; evtektoiddan keyingi asbobsozlik po’latlarda donalar atrofida sementitni yoqotish va shu bilan keyingi toblashda ortiqcha mo’rtlikni oldini olish.
Normallash barcha tishli g’ildiraklar, egilishga ishlaydigan vallar uchun qöllaniladi
Normallsh yumshatishga
qaraganda yuqori unumli usul va buğun ko’p qo’llaniladi.
TeMnepaTypa,
§3. Toblash jarayonlari.
Toblash - po’latni 727—860 °C ga qizdirib, tutib, tez suvda, moyda yoki boshqa muhitda sovitish jarayoni.
Maqsad: po'latning qattiqlikni, yeyilishga chidamliligini va
mustahkamligini oshirish.
Toblashning asosiy parametrlari - qizdirish temperaturasi va eng mühimi sovitish tezliği.
Buyumning ichki qatlam-larining qayishqoqligini saqlab qolish uchun faqat sirt qatlami toblash usuli qo’llaniladi, bunda po’lat sirti ko’pincha yuqori chastotali tok yordamida induktsion qizdiriladi
Toblash usullari
Buyum shakli, po lat markası va olinishi kerak bo Igan xossalariga ko ra
harxil toblash usullari qo’llaniladi.
1. Bir sovitkichda toblash (\A,). Sovitish muhiti - katta buyumlar uchun suv, mayda buyumlar va legirlangan po’latlar uchun moy Asosiy kamchilik- kuchli ichki zoriqishlar.
2. Ikkita muhitda toblash (V2).
Buyum oldin suvda (~ 300°C gacha) keyin moyda sovitiladi. Bu usul eng ma’qul usuldir, asosan asboblar uchun qo’llaniladi.
Asosiy kamchiligi - buyumni bir muhitdan ikkinchiga o’tkazish paytini aniq bilish.
3. Pog’onali toblash (V3). Mayda va o’rta o’lchamdagi buyumlar ~ 300°C da bir oz tutib turiladi, keyin moyda sovitiladi. Sovitish muhiti - tuzlar yoki metallar eritmasi
4. Izotermik toblash (V4).
Pogonali toblashdan farqi ~ 300°C da uzoq turadi, natijada austenit to’liq beynitga o’tadi. Bu struktura yuqori mustahkam, plastik va qayishqoq hamda past ichki zoriqishlar bi Ian ajralib turadi. Sovitish muhiti - tuzlar va ishqorlar eritmasi. Asosan legirlangan po'latlar uchun qo’llaniladi.
0 0.4 0.8 1.2 1.6 2.0 2.4
§4. Bo’shatish jarayonlari
Po'latning mexanik xossalarini bo'shtlsh temperaturaga bog'llqllgl
Bo’shatish termi k ishlashning oxi rida o’tkaziladigan jarayin
Maqsad: toblangan po’latlarning qayishqoqligini va plastikligini oshirish, ichki zoriqishlarni kamaytirish.
Bo’shatish temperaturasi detaining talab etilgan mustahkamligiga bog’liq.
Bo’shatishning uchta turi ajratiladi:
1. Past temperaturali bo’shatish TH = 150...25CPC.
Natijada toblash zoriqishlari qisman kamayadi, struktura - bo’shatish martensiti. Bu bo’shatish turi asbobsozlik po’laylar uchun qo’llaniladi.
2. O’rta temperaturali bo’shatish TH = 300...400°C.
Natijada bo’shatish troostiti hosil bo’ladi. Po’lat elastik va qayishqoq bo’ladi, qattiqligi 40...45HRC yetkaziladi. Bu bo’shatish turi ressora, prujina kabi detallar uchun qo’llaniladi.
3. Yuqori temperaturali bo’shatish TH = 55O...65O°C.
Natijada yetarli qattiqligiga va yuqori qayishqoqligiga erishiladi. Bu strukturaning nomi - bo’shatish sorbiti.
Zarbalarta’sirida ishlaydigan detallar uchun qo’llaniladi.
N azorat savollari
1. Yumshatish jarayoni nimadan i borat? lining qanday turlarirıi bilasiz?
2. To'liq va chala yumshatishlarning maqsadlari va texnologiyalari.
3. Diffuzion, rekristallizatsion va sferoidli yumshatishlarning maqsadlari va texnologiyalari.
4. Normallash jarayonining maqsadlari va texnologiyalari.
5. Toblash jarayoni maqsadi va texnologiyasi.
6. Toblash jarayonining usullarini ta'riflab beri ng.
7. Bo’shatish jarayonlari. Turlari va texnologiyalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
