|
Kaptarim deydi g`uv-g`uv,
G`uv-g`uvlab nima der u?
Kaptarimning so`zi bu,
Kaptar so`zi qizig`-u!
G`uv-g`uv degani o`quv,
O`quvga kerak uquv,
Kaptar maktabi yo`g`-u
Kitob-daftari yo`g`-u.
G`uv-g`uv so`zi– maktabi,
Daftar, qalam, kitobi.
Uni o`qib der g`uv-g`uv,
G`uv-g`uvning ma’nosi shu!
Diqqat qilinsa, butun she’r vujudidan kaptar ovozi taralayotganday, kaptar ovozini ifodalovchi “g`uv-g`uv” taqlidiy so`zi satrlar oxiridagi “u-bu”, “o`quv-uquv”, “yo`g`-u” va “shu” so`zlari hosil qilgan ohangdoshlik asosida nafaqat uning shakily, balki didaktik ma’nosi ham ahamiyatli ekani oydinlashadi. Kasb-hunar va mehnatga havas uyg`otuvchi she’rlar "Cho`pon bobo qo`shig`i" nomli to`rtinchi kitobga jamlangan bo`lsa, insonning tabiat farzandi ekanligi haqidagi she’rlar beshinchi kitob sanaluvchi "Odam – olam qo`shig`i" mundarijasini tashkil etadi. Shu zaylda besh she’riy kitob inson va uning hayoti, inson va uning tevarak-atrofida yashovchi qushlar, hayvonlar, hasharotlar, nabotot olami, osmon jismlari, yerdagi narsalar bilan munosabati mohiyatini bolalarga xos qarashlar zamirida badiiy talqin qilishga yo`naltirilgan xilma-xil janrlardagi asarlar silsilasini qamrab olgan. Shu fazilatiga ko`ra, bu besh she`riy kitob nainki Quddus Muhammadiy ijodida, balki XX asr o`zbek bolalar she’riyati tarixida ham o`ziga xos adabiy hodisa bo`lib qoldi. Uning bosh qahramoni esa bolalik va shoirning o`zidir.
Quddus Muhammadiy butun ijodiy faoliyati davomida xalqni o`z ustozi deb bildi, xalqning boy va qadimiy og`zaki badiiy ijodiga mehr bilan qaradi, uni qunt bilan o`rgandi. Xususan, xalq shoiri Islom ota Nazar o`g`liga shogird tushib, ancha vaqt davomida ijodiy muloqotda bo`lishi uning xalq ijodi sirlarini yanada chuqurroq idrok etishiga keng imkoniyat yaratdi. Xalq qo`shiqlari ritmidagi o`ynoqilikni yuzaga keltirgan vositalarni his eta boshladi, xalq afsonalari, rivoyat, naql, ertak va topishmoq janrlariga xos shakl, syujet motivlari va ritmidan ijodiy ilhomlanib, o`zbek bolalar epik poeziyasini folklorizmlarning xilma-xil jilolari bilan boyitdi. Natijada, "Tovuq nega qaqillaydi?", "Xo`roz nega qichqiradi?", "Mushuk nega pixillaydi?", "Olahakka og`zidan tug`ar emish", "Hakkavoyning xom xayoli", "Bulbul bilan mayna qissasi", "Oy yuzida nega dog` bor?", "Tentak soy", "Buvi va sandiq" qissasi, "Tut daraxti va ipak qurti tutilishi", "Zag`izg`on", "Toshbaqa" singari she’riy afsona va she’riy rivoyatlar, "Bir mayizni qirq bo`lib" she’riy naqli, "Bir o`zboshimcha chumchuq haqida", "Qo`ng`izoy bilan Sichqonvoy", "Sandal va pechka", "Chivin urushqoq va shamol botir", "Oltin daraxt", "Dono bobo va bir yuz besh pahlavon o`g`il va qizlari haqida ertak", "Ola bola va a’lo bola qissasi", "Bog`bon chol uch xum ertak aytganmish", "Erkinjon oyga chiqibdi", "Adashgan bola qissasi" kabi she’riy ertaklar hamda "Oltin olov, shirin palov va yashil qozon haqida topishmoq" she’riy ertak-topishmog`idan iborat oraliq janrlardagi asarlari dunyoga keldi.
Bundan tashqari, Quddus Muhammadiy mumtoz she’riyatimizdagi chistonnavislik an’analarini ijodiy rivojlantirib, "Toping-chi?", "Viz-viz", "O`ylab top", "Buni toping, bolalar, aytib bermang onalar" kabi qator she’riy topishmoqlarni yaratdi.
Aytaylik, “Toping-chi” topishmog`ida mikroskop, “O`ylab top” topishmog`ida kirpi yashiringan:
Dumdumaloq jonivor,
Tikanak choponi bor.
Kechasi ovga chiqar,
Ilonni tutib qirqar.
Hech narsadan qo`rqmaydi,
Suvga tushsa cho`kmaydi.
Olma, uzum yemishi,
Olmosdek o`tkir tishi.
Odamni ko`rsa koptok,
O`zi hayvon, o`ylab top!
Shoir topishmoq janri imkoniyatlaridan keng miqyosida foydalanishni ko`zlab, bolalarni ijtimoiy voqelikka faolroq aralashtiradigan va shu xususda fikr yuritishga da’vat etadigan topishmoq-she’r va topishmoq-ertak singari oraliq janrlarda quvnoq asarlar ijod qildi. "Buni toping, bolalar, aytib bermang, onalar" topishmoq she’rining dastlabki bandi yettilik shaklida: olti satri jumboqni tasvirlasa, so`nggi satri o`sha jumboq yechimini ifodalaydi. Keyingi bayti sakkizlik shaklida: yetti satrda jumboq tasvirlangan, keyingisida yechim berilgan. Jumboqlarning birinchisi – lolalar, ikkinchisi – buloqlar! Keyingi jumboq 21 satrda, to`rtinchi jumboq 20 satrda, beshinchi jumboq 10 satrda, oxirgi jumboq 11 satrda tasvirlanib, javobi sir tutilgan. Bularni topish o`quvchilarga havola qilingan.Topishmoq:
Do'stlaringiz bilan baham: |
