6-Лаборатория машғулот мавзу: Ишлаб чиқариш логистикаси I. Ишдан максад

Тақсимот каналининг намунавий кўриниши

Юқорида келтирилганларга асосан тақсимотнинг логистик каналига қуйидагича тариф бериш мумкин, яъни тақсимотнинг логистик канали – бу товарни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчи йўналишидаги ҳаракати жараёнида иштирок этувчи мустақил юридик ёки жисмоний шахслар йиғиндисидир. Бу маҳсулотларнинг олди-соттиси жараёнида иштирок этувчи компаниялар ўртасидаги хўжалик алоқалари тизимидир.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, тақсимот каналаининг барча иштирокчилари ҳам хўжалик алоқаларида бир хилда қатнашиб, бундан бир хилда фойда кўришмайди. Шунинг учун ҳам каналнинг асосий ва ихтисослашган иштирокчиларини ажратишади.
Каналнинг асосий иштирокчиси – бу заҳираларга эгалик қилиш ёки молиявий рискнинг бошқа шакллари билан боғлиҳ масъулиятни ўз бўйнига олувчи компаниядир. (ишлаб чиқариш, қишлоқ хўжалиги, саноат, улгуржи савдо, чакана савдо). Каналнинг ихтисослашган иштирокчиси – бу маълум бир рағбат эвазига асосий иштирокчига махсус хизматларни кўрсатувчи компания (ташиш, омбохона хўжалиги, молиявий хизматлар, ахборот хизматлари, реклама ва ҳ.к.).
Тақсимлаш каналининг умумий функциялари қуйидаги чизмада келтирилган



Тақсимлаш каналининг функциялари

Тақсимот каналларининг йиғиндиси корхонанинг тақсимлаш лки дистрибутив тармоғини вужудга келтиради. Тақсимот каналларининг кўпайиши корхона ишлаб чиқарувчи маҳсулотларни самарали тарзда истеъмолчиларга етказишни таъминлайди. Тақсимот каналларининг кўпайиши қуйидаги ютуқларга эга:

бозорни эгаллаш даражаси ўсади, чунки янги тақсимот каналлари олдин жалб қилинмаган истеъмолчиларга чиқиш имкониятини яратади;
барча тақсимот каналларини ишлатишнинг умумий харажатлари даражаси камаяди. қўшимча канал мавжуд истеъмолчилар гуруҳига маҳсулот сотиш орқали умумий харажатнинг камайишини таъминлайди;
сотиш сифати даражаси ортади, чунки янги каналда истеъмолчиларнинг қондирилмаган эҳтилжлари инобатга олинади.
Тақсимот каналларини поғоналар сонидан қатъий назар бир-неча гуруҳларга бирлаштириш мумкин, булар:
тўғридан-тўғри (бевосита), бунда корхоналар ўртасидаги хўжалик алоқалари бевосита амалга оширилади;
билвосита, бунда корхоналар ўртасида бир лки бир-неча воситачилар бўлади;
аралаш, бунда айрим истеъмолчилар гуруҳи билан бевосита, қолганлари билан билвосита алоқалар ўрнатилади.

Кўрсатилувчи хизмат белгиларига кўра барча логистик воситачиларни икки гуруҳга бўлиш мумкин: савдо ва функционал воситачилар.

Савдо воситачилари маҳсулотни мулк сифатида сотиб олишиб, мос равишда бу билан боғлиқ рискни ҳам ўз бўйнига олади. Улар қуйидаги кўринишда бўлишади: доимий улгуржи савдогарлар, ишлаб чиқариш дистрибуторлари, алоҳида партиядаги маҳсулот таъминотчилари, ҳаракатдаги савдогарлар, турғун-ҳаракатдаги савдогарлар, бутловчи улгуржи савдогарлар, ярим улгуржи савдогарлар.
Функционал воситачилар рискка боришмайди, чунки сотувчи лки харидор номидан иш кўришади, уларга қуйидагилар киради: савдо (соувчи) агентлар, саноат агентлари, комиссион савдогарлар, брокерлар, аукцион компаниялар.
Тақсимот логистикасида воситачиларга мурожаат қилинишининг асосий сабаблари қуйидагиларда намолн бўлади:
истеъмолчилар талабини яхши билишади;
логистик харажатларни камайтиради;
логистик муҳитдаги ўзгаришларга корхонанинг мослашувчанлигини оширади;
рискларни камайтириш имкониятини беради;
сифатли ва айни пайтдаги ахборотга эгалик қилиш имкониятини оширади.
Тақсимотда логистик воситачилар хизматидан фойдаланиш нисбатан самарали логистик тармоқни яратиш имкониятини беради.

Маҳсулотни тақсимлашни ташкил этиш жаралнида логистика қуйидаги масалаларни ҳал қилади:

ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига етказиш йўлида маҳсулотни тақсимлаш тартибини танлаш;
тақсимот марказлари сони, кўлами ва жойлашувини аниқлаш;
тақсимот жаралнини ташкил этиш ва бошқариш.
Корхоналарда тақсимот хизмати таркибий тузилиши танланган сотиш стратегияси шаклидан келиб чиқади. Асосан қуйидаги таркибий тузилишлар вариантлари мавжуд бўлади:
функционал;
товарга асосланган;
мижозга асосланган;
ҳудудга асосланган;
аралаш.