6-Лаборатория машғулот мавзу: Ишлаб чиқариш логистикаси I. Ишдан максад

Расм. Ишлаб чиқариш логистикасида «узатувчи» тизимнинг
амал қилиш схемаси
Бу тизимда иш жойига келувчи моддий ресурслар олдинги ишлаб чиқариш звеносидан буюртмага асосан келиб тушмайди. Моддий оқим ҳар бир кейинги звенога бошқарув марказидан келувчи топшириққа (командага) асосан узатилади.
Хозирда корпорацияларнинг аксариятида ишлаб чиқариш логистикасининг ушбу тизими амал қилади. Бу тизимга қуйидагилар хос бўлади:
Талабнинг зудлик билан ўзгариши лки ишлаб чиқаришдаги кечикишлар ҳолатида ишлаб чиқаришни қайта режалаштириш жуда мушкул. Натижада ортиқча заҳиралар вужудга келиши мумкин.
Бошқарув ходимларининг ишлаб чиқариш меълрлари ва моддий заҳиралар параметрлари билан боғлиқ ҳолатларни синчиклаб ўрганишлари мураккаблашади. Натижада ишлаб чиқариш режаси ортиқча заҳираларни кўзду тутишга мажбур бўлади.
Ишлаб чиқарилалтган маҳсулот партияси ҳажмини тезлик билан ўзгартириш мураккаб вазифа ҳисобланади.
«Тортувчи» тизим юқорида санаб ўтилган муаммоларни бартараф қилиш учун ўйлаб топилган. Бу тизимда детал ва ярим фабрикатлар олдинги технологик операциядан кейингисига заруриятга кўра узатилади.
«Тортувчи» тизим кўриниши қуйидаги чизмада келтирилмоқда:

Сотиш бозори

Расм. Ишлаб чиқариш логистикасида моддий оқимларни
бошқаришнинг «тортувчи» тизими


Ишлаб чиқаришда тақсимот
Буюртмачининг маҳсулот сифати, баҳоси ва уни етказиб беришнинг муддатига бўлган талабини қондириш учун корхонанинг фаолияти истеъмолчиларга мослаштирилиши ва йўналтирилиши лозим.
Истеъмолга тайёр бўлган маҳсулот ўз вақтида, минимал харажатлар билан, сифатига зиён етказилмаган ҳолда бу маҳсулотга талаб билдирган истеъмолчига талабдаги ҳажмларда етказилиши шарт. Логистиканинг маҳсулотни тақсимлашга тегишли бўлган функционал соҳаси тақсимот логистикаси деб аталади.
Тақсимот деганда маҳсулотни қадоқлаш (ўраш), кузатиб бориш (експедирование), сотишни бошқариш, маҳсулотни етказиб берувчи омборида сақлаш, тайёр маҳсулотни ташишни тушуниш кераклигини мутахассислар алоҳида таъкидлаб ўтишган¹.
Маъмурий-бошқарув тизимида маҳсулотни тақсимлаш деганда эгалик ҳуқуқини бошқаларга бериш тушунилса, логистикада маҳсулотни истеъмолчига жисмоний етказиб беришни тушунади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, одатда, чакана савдо жараёни логистикада кўриб чиқилмайди, чунки бу жараён самарадорлиги логистикага алоқаси бўлмаган омиллар таъсирида бўлади.
«Жисмоний тақсимот» деб аталувчи ягона операция элементар (унсурли) операциялардан ташкил топади, ҳамда уларни мажмуавий (гуруҳли) функцияларга бўлиш мумкин.

Жисмоний тақсимот деганда тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқарилиш жойидан уни истеъмол жойигача кўчиришни режалаштириш, ташкил этиш ва назорат қилиш бўйича истеъмолчилар талабини қондириш ва фойда олиш мақсадларини кўзлаб олиб борилувчи фаолият тушунилади.

Демак, логистика деганда иқтисодий оқимлар тизимини бошқариш ҳақидаги фан, тақсимот деганда тайёр маҳсулотларни тижоратли, йўналишли ва жисмоний тақсимлаш тушунилса, унда тақсимот логистикаси тайёр маҳсулотларни тижоратли, йўналишли ва жисмоний тақсимлашни бошқариш жараёнидир.
Тақсимот канали деганда ишлаб чиқарувчидан истеъмолчигача бўлган йўлда маҳсулотни бир-бирига узатувчи ташкилотлар ёки алоҳида шахслар қатори тушунилади. Бунда маҳсулот фақатгина қўлдан-қўлга ўтиб қолмай, балки унга эгалик ҳуқуқи ҳам ўтади. Демак, маҳсулотнинг ўзига хос олди-соттиси бир неча маротаба қайтарилади, фақат сўнгги иштирокчигина уни истеъмол учун сотиб олади, қолган воситачилар уни сотиш учун харид қилишади. қуйида тақсимот каналининг намунавий кўриниши келтирлмоқда