6-cинфлар учун

4.10. HUNARMANDCHILIK TEMIRCHILIGIDA ISHLATILADIGAN 
ASBOBLAR VA TAYYORLANADIGAN MAHSULOTLAR 
 
Temirchilik
—og’ir mashinasozlikning turli metall buyumlari (mashina 
detallaridan to uy-ruzg’or predmetlarigacha) bolgalab, shtamplab, presslab ishlab 
chiqariladigan tarmog hisoblanadi. Temirchilik materiallarni deformasiyalashga, 
ya’ni ular shaklini emirmay, tashki kuch ta’sirida uzgar-tirishga asoslangan. Keng 
ishlatiladigan metodlaridan biri bosim bilan ishlov berish nazariyalaridan kelib 
chiquvchi plastik deformasiyalashdir. Metallarni bosim bilan ishlash mashinaning 
eng muxim detallarini tayyorlashda ishlatiladi. Temirchilikda kullaniladigan metall 
ishlashning asosiy usullari dastlabki materiallarning xolatiga (prokat, quyma va 
boshqa.), jixozlarga (press, bolga), asboblar bilan uskunalanishiga va texnologik 
usullarga borlik.. Shu alomatlariga qarab Temirchilik. Bolg`alash, xajmiy va list 
shtamplash, presslash turlariga bulinadi Metallarni ishlash). 
Bolg`alash — metallarni bosim bilan ishlash usullaridan biri. Shtamplash — 
materiallarga bosim bilan ishlov berish prosessi, bunda zagotovkaga shtamplarda 
plastik deformasiya berilib, zarur shakldagi buyumlar olinadi. Shtamplash 0,5—30 
t li katta bolgalarda, 6—100 Mn (600—10000 tonna kuch) kuch b-n zarb 
beradigan issiklayin shtamplaydigan krivoshipli presslarda, 750 Mn (75000 tonna 
kuch) kuch bilan zarb beradigan gidravlik presslarda bajariladi. Shtamplash 
materiallarni ancha tejaydi, buyumlar tannarxini kamaytiradi.
Presslash—turli profilli materiallar, simlar, kuvurlardan zagotovka va buyum-
lar olish usuli. Xajmiy yumshok, materiallar (paxta, xashak va boshqalar) ni 
paketlashda, ikkilamchi xom ashyolar (kirindi, chikindi) ni kayta ishlash va 
boshqalarda ishlatiladi
.
16-asrda X,indiston, Sharki-Janubiy Amerikada temirdan turli buyumlar 
yasash keng tus olgan. Temirchmlik ishi mahsus dukonda amalga oshirilgan. 
Temirchi dukonida — uchok,, k.ura, supa, ura, chupkunda; ish k,urollaridan 
sandon. bosqon, bolga, ombur, egov, charx, dam va x,. k. bulgan. Temirchi temirni 
otashdondagi utga kuyib kizdiradi, metall tobiga kelib, ok tusga kirgach, uni 
sandonga kuyib, zarur shaklga kelguncha bolgalaydi. Bu ishlar usta, bozgonchi va 
damgir tomonidan bajarilgan. 16-asrda Evropada birinchi marta suv bilan 
ishlaydigan mashinadan xarakatlanadigan mexanik bolga yaratildi. 19-asrlarda 
mashinada shtamplash, 6yF bilan ishlaydigan bolga, gidravlik press vujudga keldi. 
20- asrning 50- yillariga kelib Temirchilikning yangi usullari, ya’ni kiyin 
deformasiyalanadigan materiallarni portlatib yukori tezlikda shtamplash, 
gidrostatik presslash (gidroekstruziya) yaratildi. Temirchilik yuli bilan ishlab 
chiqariladigan buyumlar avtomobil, aviasiya sanoatlarida, traktorsozlikda, 
asbobsozlikda, engil sanoatda, ruzgorda va boshqa tarmoqlarda ishlatiladi.