6-cинфлар учун

AMALIY MASHG‘ULOTLAR: 
I – MAVZU. Detallarni bir qatlamli qilib biriktirish 
Mashg`ulotning maqsadi: Yupqa metall listni bir qatlam qilib birlashtirish 
usullarini o`rganish. 
Mashg`ulotning borishi: Yupqa metall listlar ikki usulda biriktiriladi. Ularni 
bir qatlamli qilib payvandlash biriktirish deyiladi. Listlarni bir qatlamli qilib 
biriktirishda ikki bo`lak yupqa metall listning qirralari bir-biriga nisbatan teskari 
tomonga bukiladi. Bukish (egish) usuli va qulf-kalit qilib biriktirishda listlarning 
bukilgan qismlaridan biri ikkinchisiga kiritiladi (102-rasm).
Ikkalasini birgalikda uzunligi bo`yicha bukib, yog`och to`qmoq bilan urib 
chiqiladi. O`qituvchi ana shularni tushuntirgach, o`quvchilarga doska oldiga 

---

104 
qo`yiladigan tunuka quticha yasashni tavsiya etadi. Buning uchun o`quvchilar 
avval qutichaning texnik chizmasini chizib, o`lchamlarini qo`yib chiqadilar, ishga 
oid asbob va moslamalarni tayyorlab oladilar. Tunuka qutining yoyilmasi 103-
rasmda ko`rsatilgan. 
 
II – MAVZU. Yupqa metall listdan yasalgan buyumlarni pardozlash 
Mashg`ulotning maqsadi: 1. O`quvchilarga egov bilan metall chiqindilarini 
tozalashni, yupqa metall listlarni silliqlash va moyli bo`yoq bilan bo`yashni 
o`rgatish. 2. Yupqa metall listlarni kesish, teshish, bukish detallar yig`ish bo`yicha 
o`tilgan hamma mashg`ulotlarni yakunlash, o`quvchilarning bilim va malakalarini 
baholash. 
Mashg`ulotning borishi. Metall materiallarni oksidlanishdan saqlash uchun 
bo`yaladi yoki loklanadi. Buning uchun avval buyumning sirti tozalanadi. Agar 
buyum detallari tekis bo`lmasa, egov bilan tozalanadi. So`ng jilvir bilan 
ishqalanadi. 
Buyumlar sirti gruntovka bilan tekislanadi. Bo`yoqni kamroq sarflash uchun 
buyum sirtiga olif surtiladi. 
Yupqa metall listdan yasalgan buyumlar vazifasiga qarab bo`yaladi. 
O`quv ustaxonalarida metall buyumlar asosan qo`l bilan pardozlanadi. Bu 
esa o`quvchilar mehnatiga qo`yiladigan talablariga aynan muvofiqdir. 
O`qituvchi yuqoridagi ishlar qanday bajarilishini hisobga olib, 
o`quvchilarning mehnatini baholaydi. So`ng ularga yuqori sinflarda ham metall 
materiallarga ishlov berish bo`yicha mashg`ulotlar o`tkazilishini aytadi. 
O`quvchilar yasagan buyumlarning yaxshi, sifatli chiqqanlaridan sinf, maktab 
ko`rgazmasiga ajratib qo`yiladi. 
 
III – MAVZU. Simlardan yasaladigan buyumlarning texnik rasmi va eskizini 
chizish 
102 – rasm Yupqa metall listlarni bukish 
103 - rasm Tunuka qutining yoyilmasi

---

105 
Mashg`ulotning maqsadi: 1.O`quvchilarga simlardan tayyorlanadigan 
buyumlarning eskizi va texnik rasmi haqida ma'lumot berish. 2. Eskizda diametr va 
radiusning belgilanishini tushuntirish. 3. Buyum eskizini bajarish usullarini, simni 
kesish va to`g`rilash ishlarini o`rganish. 
Mashg`ulotning borishi. O`quvchilarga simlar po`latdan, misdan, 
alyuminiydan tayyorlanishi aytilib; ularning namunasi ko`rsatiladi, so`ng 
Buyumning texnik rasmi va eskizi nima degan savol beriladi. Bu savolga 
o`qituvchining o`zi javob 
qaytaradi.O`quvchilarga simlardan 
tayyorlangan bir necha buyum va uning texnik 
rasmlari ko`rsatilib, simlar bilan ishlash 
texnologiyasi foydalaniladigan asbob va 
moslamalarning tuzilishi 
tushuntiriladi.O`quvchilarga knopkani chiqarib 
oladigan asbob yasashni tavsiya etib, buning 
uchun simning bir uchini doyra shaklida bukish 
(104-rasm, a) ikkinchi uchini sandon ustida 
pachoqlab, ikki qirrali egov bilan ajratish (104-
rasm, b) keyin uning ajratilgan uchini biroz 
egish (104-rasm,v) kerakligi tushuntiriladi.
IV – MAVZU. Buyumlar yasashda 
ratsional ketma-ketlikni aniqlash 
Mashg`ulotning maqsadi: 1. O`quvchilarga simlarni to`g`rilash, kesish va 
tejab ishlatishni o`rgatish. 2. Ularni batartib ishlashga odatlantirish. 
Mashg`ulotning borishi: 
O`quvchilarga turli yo`g`onlikdagi 
simlardan buyumlar yasash uchun 
buyumning har bir detaliga 
qanchadan sim ketishini aniqlash 
kerakligi aytiladi. Buning uchun 
buyumning texnik rasmini chizish, 
unda detallarning o`lchamini 
ko`rsatish zarurligi, ishlashda 
simlarni tejash, ratsional 
usullardan foydalanish, asosan ijtimoiy, foydali buyumlar yasash lozimligi 
tushuntiriladi. Buyum detallarini yasashda avval simlarni to`g`rilab olish, buning 
uchun o`quv ustaxonasida 105-rasmdagi moslamalardan foydalanish kerak. 
Yumshoq simlar yog`och to`qmoq bilan ham to`g`rilanadi.
105-rasm Foydalanish uchun 
moslamalar
104 – rasm. Simlardan yasaladigan 
buyumlar 
a b v 

---

106 
Mashg`ulotda o`qituvchi simdan bitta 
buyum namunasini, masalan, samolyot 
yasashni tavsiya etadi. Buning uchun ikkita 1,6 
metrli sim olib (106-rasm), ularning o`rtasidan 
buklanadi (a), buklangan joyidan ingichka sim 
bilan mahkam bog`lanadi (b), buklangandan 
keyingi birinchi sim samolyotning asosini, 
ikkinchi va uchinchi simlar uning qanotlarini, 
to`rtinchi sim kabinasini yasashga xizmat qiladi 
(v). 
V – MAVZU. Simlarni kesish, to`g`rilash va egish 
Mashg`ulotning maqsadi: 1. Buyum yasash uchun simlarni kesish, to`g`rilash 
va egish operatsiyalarini bajarish. 2. Simdan turli buyumlar yasashni o`rganish. 
Mashg`ulotning borishi: 
Simdan qanday buyum yoki uning 
detali yasalmasin, albatta oldin 
simni to`g`rilash, kerakligini kesib 
olish va rejalab chiqish lozim. 
Simlarni kerakli o`rinlaridan, 
to`g`ri burchakli, o`tkir burchakli, 
o`tmas burchakli, aylana, yarim 
aylana va boshqa shakllarda 
bukish mumkin. O`qituvchi ana 
shularni ko`rgazmali yo`sinda 
tushuntirgach, simlarni to`g`rilash, 
kesish va bukish bo`yicha bitta ish 
ajarishni,qo`g`irchoq uchun mebel 
yasashni 
tavsiya etadi. 
Qo`g`irchoq mebeliga diametri 2 
mm li sim ishlatiladi. Uning 
oyoqlari sim, o`tirg`ich 
va 
suyanchig`i faner yoki kartondan 
qilinishi mumkin. Masalan, stul 
yasashda avval simlar 
kesib 
olinadi va undan stul qismlari buklanadi (107 - rasm), uchlari bir - biriga 
payvandlanadi. Stulning o`tirg`ich va suyanchig`i faner yoki kartondan 
tayyorlanadi, ularing ichki sim yoki mix parchin bilan mustahkamlanadi. Mebel 
stoli ham ana shu yo`sinda, rasmda ko`rsatilgandek yasaladi. 107-rasm. 
106-rasm. Simdan yasalgan 
samalyotning umumiy ko`rinishi.
a 
b 
v 
107-rasm Mebel stolini yasalishini korinishi.

---

107 
VI – MAVZU. Svetofor modelini yasash 
Mashg`ulotning maqsadi. O`quvchilarga svetoforning elektr sxemasini 
chizishni o`rgatish. 
Bu mashg`ulotni svetofor modeli yog`och yoki metall materialdan yasalishini 
hisobga olib tegishli o`quv ustaxonasida o`tkazish mumkin. 
O`qituvchi o`quvchilarga svetofor modeli (108-rasm) ni ko`rsatib, uni yasash 
boshqa mehnat obektlaridan farq qilishini, 108-rasm. Svetofor modeli: 
u uchta qismdan iboratligini, 
1uning uchun uni yasashda yog’och 
va metall materiallar bilan ishlash, 
elektr sxemasini tuzish operasiyalari 
bajarilishini aytadi. So’ng 
svetoforning vazifasini qisqacha 
tushuntirib, uning modelini doskaga 
chizadi. O`quvchilar diqqatini 
svetoforning elektr zanjiri 
sxemasiga qaratadi. Svetoforning 
oldingi va ketingi qopqog’ini yasash 
tartibni ko’rsatadi. 
Svetofor modeli ko’p detaldan 
iborat. Uni to’liq yasab ulgurish 
uchun har uch o’quvchiga bittadan model yasashni topshirish maqsadga 
muvofiqdir. O`quvchilar model detallarini taqsimlab olib yasaydilar va hamma 
detallarni biriktirib svetofor modelini yig`adilar. 
O`quvchilar hamma ishni o’qituvchining bevosita ko’rsatmasi bo’yicha 
bajaradilar. Bunda simlarni ulash, lentalar bilan o’rash, o’tkazgichlarning uchlarini 
kavsharlash, jilvir bilan tozalash, simlarni metall plastinka ustiga qo’yib, erigan 
qo’rg`oshin bilan birlashtirish va boshqa ishlarni bajaradilar. 

---

108 
I – ilova