6-cинфлар учун

Nodir metall qotishmalari. 
Nodir metall
ruda konilariga qalay, volfram, molibden, simob, berilliy, tantal, 
niobiylar kiradi. 
Kolima, Primore o’lkasi, Zabaykaledagi gidrotermal sulfit-kassiterit va kvars-
kassiterit konlarndan qalay rudasi olinadi. Volfram rudalari gidrotermal tomir va 
volframitli shtokverk, shuningdek skarnlardagi sheelit konlarida uchraydi. 

---

16 
Molibden rudalari shtokverk va tomirli gidrotermal konlardan, skarn konlardan 
qazib olinadi. Barcha simob rudasi gidrotermal konlardan ajratib olinadi. Berilliy 
rudalarining turli manbalari ichida pegmatit va gidrotermal kvars va berilliy 
(flyuorit bilan), greyzen va skarn (gelvin va fenakit bilan), vulkanogen flyuorit-
bertrandit va gelbertranditli konlar muhim ahamiyatga ega. Tantal rudalari va 
niobiy rudalari magmatik konlardan nefelinli sienitlar, karbonatitlar, albitlar va 
pegmatitlar orasidan qazib olinadi.
Tarqoq elementlar
ruda koni sedimentogen, magmatogen va metamorfogen 
oltingugurtli kolchedan konlarida uchraydi va shu konlardagi rudalarni qayta 
ishlash jarayonida qo’shimcha mahsulot sifatida ajratib olinadi.
Seriy va ittriy guruhlariga mansub siyrak er elementlarning ruda koni 
magmatik, pegmatit, karbomatit, albitit, gidrotermal konlar va rangli, nodir, 
radioaktiv metallar konlarida uchraydi. 
Volfram qotishmalari 
(volframovie splavi) — volfram-ning metallar 
(molibden, reniy, mis, nikel, kumush), oksidlar (TNO2), kar-bidlar va boshqa 
birikmalar bilan qotishmasi. Asosiy afzalliklari — suyuqlanish t-rasining 
yuqoriligi, 
elastiklik 
modulining 
kattaligi, 
issiqlikdan 
kengayish 
koeffsentining pastligi; kamchiliklari — uy t-rasida plastikligi va 
oksidlanishga qarshiligi pastligi. Volfram qotishmalari
 
buyumlari va yarim 
fabrikatlari, asosan, kukun metallurgiyasi metodida, kamdan-kam vakuum-
yoy va elektron-nur pechlarida eritib, keyin deformasiyalab olinadi. Yadro 
energetikasi, kosmonavtika, elektrotexnika, elektronika va boshqalarda 
ishlatiladi. 
Molibden qotishmalari 
(molibdenovie splavi)— volfram, reniy, sirkoniy, 
titan, niobiy, uglerod va boshqa elementlar qo’shilgan molibden asosidagi 
qotishmalar. 
Konstruksiey, 
issiqbardosh 
molibden 
qotishmalari
 
ichida 
molibdenning titan (0,5%), sirkoniy (0,08%) va uglerod (0,02%) qo’shilgan 
qotishmasi mashhur. Molibden qotishmalaridan tayyorlangan detallar vakuumda 
1800°S gacha t-rada uzoq vaqt, himoya qoplama bilan havoda 1200—2000°Sda 
ma’lum vaqt ishlashi mumkin. Molibden qotishmalari
 
raketa va boshqa uchish 
apparatlarining muhim detallarini ishlab chiqarishda, yadro energetikasi, 
elektronika 
va 
texnikaning 
boshqa 
sohalarida 
ishlatiladi. 
Molibden 
qotishmalarining asosiy afzalligi — issiqbardoshligi yuqori, kamchiligi — 
olovbardoshligi va plastikligi past bo’ladi. 
Molibdenlash 
(molibdenirovanie)— po’lat, titan, niobiy va boshqa metall 
materiallaridan tayyorlangan buyumlar sirtida molibden qoplamasi hosil qilish. 
Molibdenlash buyumlar qattiqligi, sirt mu stavkamligi, azot k-tasiga 
korroziyabardoshligini oshiradi, qo’shimcha silisiylanganda esa yuqori t-ralarda 
olovbardoshligi oshadi. Molibdenlash diffuznoy 
metallash 
usuli bilan bajariladi. 
Tantal qotishmalari
(tantalovie splavi)— niobiy, volfram, sirkoniy, gafniy va 
boshqa elementlar qo’shilgan tantal asosidagi qotishmalar. Agressiv va suyuq 
metall muhitlarida olovbardoshligi va korroziyabardoshligi yuqori bo’lgan 
materiallar. Raketa soplolari, reaktiv dvigatel detallari, elektr vakuum asboblar va 
boshqa tayyorlashda ishlatiladi. 
Sirkoniy qotishmalari 
(sirkonievie splavi)— sirkoniy asosidagi qurg’oshin. 

---

17 
temir. xrom, nikel va boshqa elementlar qotishmalari. Issiqlik neytron-larini kam 
ushlab qolishi, 500—600°S da etarli mustahkamlikka egaligi, yuqori t-ralarda suv, 
ishqoriy va ba’zi k-tali muhitlarda korroziyaga ancha chidamliligi bilan farq qiladi. 
Sirkoniy qotishmalari