6- mavzu: Bo’g`imoyoqlilar tipi. Jabra bilan nafas oluvchilar. Bo’g`imoyoqlilar tipi, umumiy harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Jabra bilan nafas oluvchilar kenja tipi, Heliseralilar kenja tipi

Hazm qilish sistemasi. Qisqichbaqasimonlarning og`iz teshigi boshining ostki tomonida joylashgan. Ichagining oldingi va keyingi bo`limlari embrional rivojlanishda ektoderma yaproqlaridan hosil bo`ladi. Ularning ichki yuzasi xitinli kutikula bilan qoplangan. Tullash davrida ichakning bu qismlari ham po`st tashlaydi. Orqa chiqaruv teshigi telson o`simtasining qorin tomonida joylashgan. Qisqichbaqasimonlar jigari bir juft ovqat hazm qiluvchi bezlardan iborat.
Nafas olish sistemasi. Bir qancha mayda qisqichbaqasimonlaming maxsus nafas olish organlari bo`lmaganligi sababli faqat terisi orqali nafas oladi (sikloplar). Ko`pchilik turlari esa jabra orqali nafas oladi. Qisqich- baqasimonlarnnng jabralari halqali chuvalchanglarniki singari teri bilan bog`liq oyoqlar protopoditi epipoditdan kelib chiqqan plastinkaga o`xshash shoxlangan o`simtalardan iborat. Jabralar aksariyat hollarda ko`krak oyoqlarida joylashgan. O`n oyoqli qisqichbaqasimonlaming jabralari boshko`krak qalqoni ostidagi maxsus jabra bo`shliqlarida joylashgan. Daryo qisqichbaqasi jabralari 3 qator bo`lib jag`oyoqlar va yurish oyoqlar asos- ida joylashgan. Birinchi pastki qator jabralar ko`krak oyoqlar protopodit- da, ikkinchi qatori oyoqlarning boshko`krak qalqoniga qo`shilgan yerda, uchinchi ustki qatori tanasining yon devorida joylashgan. Bunday jabralar hamma tomoni ingichka jabra ipchalari bilan qoplangan o`q sterjenga o`xshaydi.
Qon aylanish sistemasi. Qisqichbaqasimonlar va boshqa bo`g`imoyoqlilarning qon aylanish sistemasi ochiq. Gemolimfa tomirlar­da, qisman tana bo `shlig`idagi sinuslardaoqadi. Qon tomirlari devori epiteliy bilan qoplangan; tana bo`shlig`i devorida esa bunday epiteliy bo`lmaydi. Qon aylanish sistemasining tuzilishi nafas olish organlarining rivojlangan- ligi bilan bog`liq. Tana yuzasi orqali nafas oladigan vakillarining qon ay- lani sh sistemasi ham juda soddalashib, faqat yurakning o`zi saqlanib qol­gan yoki qon aylanish sistemasi butunlay yo`qolib ketgan
Ayirish sistemasi. Qisqichbaqasimonlaming ayirish sistemasi kelib chiqishiga ko`ra halqali chuvalchanglarning metatnefridiylari bilan bog`langan. Ayirish sistemasi 1-2 juft antennal yoki maksillar bezlardan iborat. Yuksak qisqichbaqasimonlaming ayirish organlari bosh qismida joylashgan bir juft uzun chigal naychalardan iborat. Naychalar chigaliningbir uchida selomik xaltacha, ikkinchi uchida esa siytlik pufagi (qovuq) joylashgan. Qovuq antennalarning asosida tashqariga ochiladi. Shuning uchun yuksak qisqichbaqasimonlaming ayirish sistemasi anten­nal bezlar deyiladi.
Sezgi organlari. Qisqichbaqasimonlaming tuyg`u, hid bilish (kimyoviy sezgi), ko`rish va muvozanat saqlash organlari yaxshi rivojlangan. Anten­na, antennullalar va oyoqlari yuzasida joylashgan sezgir tuklar va qilchalar tuyg`u vazifasini bajaradi. Sezgir hujayralar ana shu tukchalaming asosida- gi gipodermaepiteliysi ostidajoylashgan. Kimyoviy sezgi (hid bilish) organ­lari antennalardajoylashgan juda ham yupqa kutikulali tuklardan iborat.