6- mavzu: Bo’g`imoyoqlilar tipi. Jabra bilan nafas oluvchilar. Bo’g`imoyoqlilar tipi, umumiy harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Jabra bilan nafas oluvchilar kenja tipi, Heliseralilar kenja tipi

Tana bo`g`imlari va bo`limlari. Qisqichbaqasimonlarning tanasi ko`p sonli bo`g`imlardan iborat. Eng tuban tuzilgan ayrim vakillarida tana bo`g`imlari bir xilda, ya`ni gomonom bo`lishi tufayli bosh, ko`krak va qorin bo`limlarini ajratib bo`lmaydi. Ko`pchilik qisqichbaqasimonlarda esa tana bo`g`imlari har xil tuzilgan; tanasi bosh, ko`krak harnda qorin bo`limlariga ajraladi. Har bir bo`g`imda bir juftdan o`simtalajr bo`ladi. O`simtalar oddiy holda ikki shoxli; kelib chiqishiga ko`ra parapodiylarga mos keladi. Ko`p hollarda o`simtalarning faqat bitta shoxi rivojlanadi. Ikki shoxli o`simtalar qisqichbaqasimonlarni boshqa bo`g`imoyoqlilar orasi­da eng tuban tuzilganligini ko`rsatadi. Evolyutsiya jarayonida qisqich- baqasimonlarning tashqi ko`rinishi turli darajada o`zgargan; chunonchi bo`g` imlar soni kamaya borib, ularning geteronomligi ortgan, oyoqlar bir shoxli bo`lib qolgan, ayrim tana bo`limlari birga qo`shilib ketgan. Ko`pchilik vakillarida bosh bilan ko`krak qo`shilib, yaxlit boshko`krakni hosil qiladi. Bosh qismi halqali chuvalchanglarning prostomiumiga mos keladigan akrondan va to`rtta tana bo`g`imlaridan tashkil topgan bo`lib, 5 juft o`simtalarga ega.
Qisqichbaqasimonlarning oyoq o`simtalari soni tana bo`g`imlari sonidan kamroq bo`ladi. Masalan yuksak qisqichbaqasimonlarniig 18 tana bo`g`imlariga 17 juft oyoqlar to`g`ri keladi. Ularning oxirgi telson bo`g`imida oyoq o`simtalari rivojlanmagan. Tuban qisqichbaqasimonlarning qorin bo`g`imlarida oyoq o`simtalari bo`lmaydi. Oyoq o`simtalari halqali chu­valchanglarning parapodiylaridan kelib chiqqan; evolyutsiya davomida yashash muhiti ta`sirida turli vazifalarni bajarishga moslashgan va shu bilan birga shakli va tuzilishi ham o`zgargan. Odatda qisqichbaqasimon­larning ikki shoxli oyoqlari bir necha xil vazifani bajarishga moslashgan. Masalan, qisqichbaqasimonlar nauplius lichinkalarining oyoqlari harakat­lanish funksiyasi bilan birga sezish va chaynash vazifasini ham bajaradi. Oyoqlari asosida chaynovchi plastinkasi bo`ladi.
Bosh bo`limining o`simtalari besh juftdan ihorat. Birinchi juft o`simtalari antennulalar bosh bo`lagi - akronning o`simtasi hisoblanadi, ular kelib chiqishiga ko`ra halqali chuvalchanglarning palpalariga mos keladi. An- tennullalar odatda bir shoxli bo`ladi; faqat ayrim yuksak qisqichbaqasi­monlar (daryo qisqichbaqasi)da ikkilamchi ravishda ikki shoxli bo`lib qoladi. Antennullalar asosan tuyg`u va hid bilish; ayrim hayvonlar (siklop) da harakatlanish organi vazifasini ham bajaradi.