5. Mehnatni boshqarish usullari.
Reja
1.
Mehnat va uni boshqarishning xarakteri.
2.
D.Mak-Gregorning ―X‖ va ―U‖ nazariyasi.
3. Xodimning mehnat salohiyati. Inson resurslarini boshqarishning nazariy muammolari.
4. Korxonalarda xodimlarni shakllantirish va ishni tashkil qilish.
5.Xodimlarga bo’lgan ehtiyoj va uni qondirish manbalarini aniqlash
6. Xodimlar salohiyatidan foydalanishni baholash.
7. Xodimlarni boshqarish funktsiyalari.
1. Mehnat va uni boshqarishning xarakteri.
Tashkilotlardagi xodimlarni boshkarish ishlarini amalga
oshiruvchi struktura bulimi,
xodimlar bulimi xisoblanadi. Bu bulim xodimlarni ishga kabul kilish va ishdan bushatish, ular
ta’limini tashkil etish, malakasini oshirish va xodimlarni kayta
tayyorlash singari ishlarni
amalga oshiradi.
Mehnatni boshkarish deganda korxonada band bulgan kishilar saloxiyatini rivojlantirish,
undan samarali foydalanish, ularning normal faoliyat kursatishi uchun
zaruriy shart-sharoitlar
yaratish buyicha uzaro boglangan iktisodiy-tashkiliy va ijtimoiy tadbirlar tizimi tushuniladi.
Tarkiban bu tizim kuyidagilarni uz ichiga oladi:
5-jadval
№ Tizim
osti
tizimlar
Boshkaruv ob’ektlari
1
.
Ish sharoiti
Mexnatni ruxiy-fiziologik talablariga rioya kilish;
Mexnat iktisodiyoti talablariga rioya kilish;
Mexnat muxofazasi va texnika xavfsizligini ta’minlash;
Tabiatni muxofaza kilish;
2
.
Mexnat
munosabatlari
SHaxsiy va guruxlar munosabatlarini taxlil kilish xamda
muvofiklashtirish;
Raxbarlar
munosabatlarini
taxlish
kilish
va
muvofiklashtirish;
Ishlab
chikarishdagi ixtiloflar, nizolar, asabbuzarliklarni
bartaraf etish;
3. Kadrlarni xisobga
olish va rasmiylashtirish.
Ishga
kabul kilish, ishdan bushatish, ishlash uchun bir
joydan ikkinchi joyga utishlarini rasmiylashtirish;
Kadrlar boshkaruv tizimini axborotlar bilan ta’minlash;
Nisbiy yunalishlarni aniklash;
Bandlikni ta’minlash;
4.
Xodimlarni
rejalashtirish
va xodimlar
Menejmenti.
Xodimlarni boshkarish strategiyasini ishlab chikish;
Kadrlar saloxiyati taxlil kilish;
Mexnat
bozorlarini
urganish,
xodimlarga
bulgan
extiyojni rejalashtirish, reklama uyushtirish;
Korxonani kadrlar bilan ta’minlovchi tashki manbalar
bilan aloka boglash;
Bush joylarga nomzodlarni aniklash va baxolash;
5.Kadrlarni malakasini
oshirish
Kadrlarga
iktisodiy
va
texnik
bilimlar
berish;
kayta tayyorlash va malaka oshirish;
Zaxiradagi kadrlar bilan ishlash;
Amal va martabani nazorat kilish va rejalashtirish;
Yangi xodimlarning nisbiy
va ijtimoiy-psixologik
kunikmasini ta’minlash;
6.Mexnatni
Mexnat
jarayonlarini
me’yorlashtirish
va
ragbatlantirish
vositalarini
takomillashtirish
tarifikatsiyalash;
Ish xaki tizimini ishlab chikish;
Ma’naviy ragbatlantirish vositalaridan foydalanish;
7
.
Xukukiy xizmat
Mexnat munosabatlaridagi xukukiy masalalarni yechish;
Xodimlarni boshkarishga taallukli farmoyishli xujjatlarni
keltirish;
Xujalik faoliyatidagi xukukiy masalalarni yechish;
8
.
Ijtimoiy
tuzilmani
rivojlantirish;
Umumovkatlanish muassasalarini boshkarish;
Kommunal xujalik soxasini boshkarish;
Jismoniy tarbiya va madaniyatni rivojlantirish;
Soglikni
muxofaza
kilish
va
xordik
chikarishni
ta’minlash;
Xalk iste’moli mollari va ozik-ovkat maxsulotlarini
sotilishini ta’minlash;
9
.
Boshkarishning
tashkiliy
tarkibini
ishlab chikish tizimi
Boshkarishning shakllangan
tashkiliy tarkibini taxlil
kilish;
Boshkarishning tashkiliy tarkibini loyixalashtirish;
SHtatlar ruyxatini ishlab chikish;
Boshkarishning yangi tashkiliy tarkibini tuzish;
Xar kanday tashkilotda xodimlarga ta’sir kursatuvchi omillarni uchga bulish mumkin.
Ular kuyidagilar:
Birinchi omil — tashkilotning ierarxik strukturasi bulib, bunda xodimga ta’sir etishda –
xokimlik, buysinuvchi sistemasidan foydalaniladi. Xodimga yukoridan ta’sir kursatish, uni
buysintirish; raxbar moddiy resurslarni taksimlashda nazoratni uz kuligi oladi va bu funktsiyadan
xodimlarga ta’sir etishda samarali foydalanadi.
Ikkinchi omil —
madaniyat bulib, bu jamiyat tomonidan tashkilot va aloxida odamlar
tomomnidan yaratilgan uzaro kadr-kimmatlar, sotsial me’yorlar, uzini tutishni boshkarish orkali
shaxs xarakatini oldindan belgilash (xarakatini reglamentlash), xodimlarni fakat shunday ishlash
va xarakat kilish kerakligiga ishontirish va xokazolar.
Uchinchi omil — bozor omillaridir, ya’ni uzaro teng xukukli munosabatlardir. Bu
munosabatlar maxsulot va xizmat turini oldi-sotdisiga asoslangan buladi.
Sotuvchi va oluvchi
tengligi, mulkchilik munosabatlarini mosligi.
