5. Mehnatni boshqarish usullari. Reja

---

5. Mehnatni boshqarish usullari. 
Reja 
1.
Mehnat va uni boshqarishning xarakteri. 
2.
D.Mak-Gregorning ―X‖ va ―U‖ nazariyasi. 
3. Xodimning mehnat salohiyati. Inson resurslarini boshqarishning nazariy muammolari. 
4. Korxonalarda xodimlarni shakllantirish va ishni tashkil qilish. 
5.Xodimlarga bo’lgan ehtiyoj va uni qondirish manbalarini aniqlash 
6. Xodimlar salohiyatidan foydalanishni baholash. 
7. Xodimlarni boshqarish funktsiyalari. 
1. Mehnat va uni boshqarishning xarakteri. 
Tashkilotlardagi xodimlarni boshkarish ishlarini amalga oshiruvchi struktura bulimi, 
xodimlar bulimi xisoblanadi. Bu bulim xodimlarni ishga kabul kilish va ishdan bushatish, ular 
ta’limini tashkil etish, malakasini oshirish va xodimlarni kayta tayyorlash singari ishlarni 
amalga oshiradi. 
Mehnatni boshkarish deganda korxonada band bulgan kishilar saloxiyatini rivojlantirish, 
undan samarali foydalanish, ularning normal faoliyat kursatishi uchun zaruriy shart-sharoitlar 
yaratish buyicha uzaro boglangan iktisodiy-tashkiliy va ijtimoiy tadbirlar tizimi tushuniladi. 
Tarkiban bu tizim kuyidagilarni uz ichiga oladi: 
5-jadval
№ Tizim 
osti 
tizimlar 
Boshkaruv ob’ektlari 
1
.
Ish sharoiti 

Mexnatni ruxiy-fiziologik talablariga rioya kilish; 

Mexnat iktisodiyoti talablariga rioya kilish; 

Mexnat muxofazasi va texnika xavfsizligini ta’minlash; 

Tabiatni muxofaza kilish; 
2
.
Mexnat 
munosabatlari 

SHaxsiy va guruxlar munosabatlarini taxlil kilish xamda 
muvofiklashtirish; 

Raxbarlar 
munosabatlarini 
taxlish 
kilish 
va 
muvofiklashtirish; 

Ishlab chikarishdagi ixtiloflar, nizolar, asabbuzarliklarni 
bartaraf etish; 
3. Kadrlarni xisobga 
olish va rasmiylashtirish. 

Ishga kabul kilish, ishdan bushatish, ishlash uchun bir 
joydan ikkinchi joyga utishlarini rasmiylashtirish; 

Kadrlar boshkaruv tizimini axborotlar bilan ta’minlash; 

Nisbiy yunalishlarni aniklash; 

Bandlikni ta’minlash; 
4. 
Xodimlarni 
rejalashtirish va xodimlar 
Menejmenti. 

Xodimlarni boshkarish strategiyasini ishlab chikish;

Kadrlar saloxiyati taxlil kilish; 

Mexnat 
bozorlarini 
urganish, 
xodimlarga 
bulgan 
extiyojni rejalashtirish, reklama uyushtirish; 

Korxonani kadrlar bilan ta’minlovchi tashki manbalar 
bilan aloka boglash; 

Bush joylarga nomzodlarni aniklash va baxolash; 
5.Kadrlarni malakasini 
oshirish 

Kadrlarga 
iktisodiy 
va 
texnik 
bilimlar 
berish; 
kayta tayyorlash va malaka oshirish; 

Zaxiradagi kadrlar bilan ishlash; 

Amal va martabani nazorat kilish va rejalashtirish; 

Yangi xodimlarning nisbiy va ijtimoiy-psixologik 
kunikmasini ta’minlash; 
6.Mexnatni 

Mexnat 
jarayonlarini 
me’yorlashtirish 
va 

---

ragbatlantirish 
vositalarini 
takomillashtirish 
tarifikatsiyalash; 

Ish xaki tizimini ishlab chikish; 

Ma’naviy ragbatlantirish vositalaridan foydalanish; 
7
.
Xukukiy xizmat 

Mexnat munosabatlaridagi xukukiy masalalarni yechish; 

Xodimlarni boshkarishga taallukli farmoyishli xujjatlarni 
keltirish; 

Xujalik faoliyatidagi xukukiy masalalarni yechish; 
8
.
Ijtimoiy 
tuzilmani 
rivojlantirish; 

Umumovkatlanish muassasalarini boshkarish; 

Kommunal xujalik soxasini boshkarish; 

Jismoniy tarbiya va madaniyatni rivojlantirish; 

Soglikni 
muxofaza 
kilish 
va 
xordik 
chikarishni 
ta’minlash; 

Xalk iste’moli mollari va ozik-ovkat maxsulotlarini 
sotilishini ta’minlash; 
9
.
Boshkarishning 
tashkiliy 
tarkibini 
ishlab chikish tizimi 

Boshkarishning shakllangan tashkiliy tarkibini taxlil 
kilish; 

Boshkarishning tashkiliy tarkibini loyixalashtirish; 

SHtatlar ruyxatini ishlab chikish; 

Boshkarishning yangi tashkiliy tarkibini tuzish; 
 
Xar kanday tashkilotda xodimlarga ta’sir kursatuvchi omillarni uchga bulish mumkin.
Ular kuyidagilar: 
Birinchi omil — tashkilotning ierarxik strukturasi bulib, bunda xodimga ta’sir etishda – 
xokimlik, buysinuvchi sistemasidan foydalaniladi. Xodimga yukoridan ta’sir kursatish, uni 
buysintirish; raxbar moddiy resurslarni taksimlashda nazoratni uz kuligi oladi va bu funktsiyadan 
xodimlarga ta’sir etishda samarali foydalanadi.
Ikkinchi omil — madaniyat bulib, bu jamiyat tomonidan tashkilot va aloxida odamlar 
tomomnidan yaratilgan uzaro kadr-kimmatlar, sotsial me’yorlar, uzini tutishni boshkarish orkali 
shaxs xarakatini oldindan belgilash (xarakatini reglamentlash), xodimlarni fakat shunday ishlash 
va xarakat kilish kerakligiga ishontirish va xokazolar. 
Uchinchi omil — bozor omillaridir, ya’ni uzaro teng xukukli munosabatlardir. Bu 
munosabatlar maxsulot va xizmat turini oldi-sotdisiga asoslangan buladi. Sotuvchi va oluvchi 
tengligi, mulkchilik munosabatlarini mosligi.