5-mavzu. “Vertical Thinking” (Vertikal fikrlash) va “Lateral Thinking”

5.3. VF va LF ning xususiyatlari. 

Vertikal  va  laetral  fikrlash  bir  qator  o’ziga  xos  xususiyatlarga  ega. 

Bu xususiyatlar fikrlash jarayonida alohida ahamiyatga ega va ular fikrlash 

jarayoni samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 

Vertikal fikrlash xususiyatlari: 

−

 

qaytadan faol fikrlash; 

−

 

tizimlashtirilgan: ketma-ket yondashishni rag’batlantiradi; 

−

 

mantiqiy yondashuvni hisobga oladi; 

−

 

ehtimol eng yuqori yo’lni tutadi; 

−

 

g’oyalar bo’yicha tahlil; 

−

 

har bir qadamda albatta to’g’ri bo’lishi kerak; 

−

 

aralash va ahamiyatsiz bo’lgan narsalarni chiqarib tashlaydi; 

−

 

yaxshi tahlil qilingan, ammo qarorni qabul qilish qiyin; 

−

 

umidvor  bo'lganini  topmaguncha,  turli  xil  yondashuvlar  ko'rinishi 

mumkin. 

Vertikal fikrlashning o’ziga xos jihatlari: 

−

 

yechimga o’tish uchun ma’lumotni o’zi uchun ishlatadi; 

−

 

har bir javob dalilga muhtoj; 

−

 

osonlikcha chalg’imaydi; 

−

 

nima to’g’ri va noto’g’ri ekanligini baholashga qaratilgan. 

Vertikal fikrlashning o’ziga xos namunasi: 

---

Bir  kuni  siz  do’stlaringiz  bilan  tennis  o’ynagansiz,  uyga 

borganingizda 

juda 

chanqadingiz. 

Siz 

oshxonaga 

kirdingiz 

va 

muzlatgichdan  bir  shisha  ichimlik  suvini  oldingiz.  Biroq,  siz  ochqichni 

topa olmadingiz. Yechimlar shishani qanday ochishga qaratilgan. Bunday 

yechimlar narsalarni ochish usullari bo’yicha ma’lum nazariyalar, bilim va 

tajribalarni  qayta  ishlash  natijasidir.  Shuning  uchun,  ushbu  yechimlar 

guruhi vertikal fikrlashdan kelib chiqadi. 

Ehtimoliy yechimlar quyidagicha: 

−

 

tish bilan shishani ochish; 

−

 

shishani stol yoki devorning chekkasi bilan ochish; 

−

 

ochqichni boshqalardan olib turish; 

−

 

shishani  muzxonaga  qo’yish.  Soda  muzlatilganda  kengayadi, 

kengaygan  soda  tomonidan  hosil  bo’ladigan  bosim  shishani  ochishga 

majbur qilishi mumkin; 

−

 

shishani sindirish 

−

 

boshqalar. 

Vertikal fikrlash bo’yicha umumiy xulosa:

 

Vertikal  fikrlash  to’g’ridan-to’g’ri  muammolarni  hal  qilishda 

innovatsion  jarayonni  topish  va  qabul  qilish  uchun  zarur  bo’lgan  yangi 

narsalardan  mahrum  qiladi.  Bu  har  qanday  yangi  g’oyalarni  yaratishga 

yordam  bermaydi,  chunki  muammoga  cheklangan  yondashuvni  izlaydi. 

Shunday  qilib,  vertikal  fikrlash  har  qadamda  tafsilotlardan  foydalanishga 

yordam beradi. Agar ma’lumot bo’lmasa, boshqa choralar ko’rish mumkin 

emas. Shuning uchun, biz bitta yo’nalishni faqatgina ushbu muammoni hal 

qilish  yondashuviga  bog’liq  deb  o’ylamaymiz,  ayniqsa  muammo  hal 

etilmaydigan ko’rinishda bo’lsa. 

---

Lateral fikrlash xususiyatlari: 

−

 

g’oyalarni yaratish, maqsadga alternativalarni topishga qaratilgan; 

−

 

turli  xil  imkoniyatlarni  topishdan  manfaatdor.  Baholash  yoki  qaror 

qabul qilishdan manfaatdor; 

−

 

g’oyani  himoya  qilishni  yoqtirmaydi,  hatto  u  haqiqat  bo’lsa  ham. 

Ushbu g’oya hali ham takomillashtirilmagan deb taxmin qilinadi; 

−

 

yaxshi  g’oya  yaratish  imkoniyatiga  ega  bo’lish  uchun  bunday 

yaxshi g’oyani topishga qiziqish bildiradi; 

−

 

hech qachon hukm qilinmaydi. Qat’iylikni noto’g’ri deb hisoblaydi. 

−

 

lateral  fikrlash  ongning  axborotlar  bilan  muomalasi  bilan  bevosita 

bog’liqdir; 

−

 

qadimgi g’oyalar, yangi g’oyalar va tushunchalarni yaratish turlarini 

o’zgartirish yoki konsepsiya qamoqxonalaridan chiqish bilan bog'liq 

−

 

kreativlik  bilan  chambarchas  bog’liq.  Garchi  ijodkorlik  ko’pincha 

natija tavsifiga ega bo’lsa-da, lateral fikrlash jarayonning tavsifidir.