|
4. Tijorat yozishmalari - tashkilotlarning bitim tuzish va ularni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan tashqi iqtisodiy rasmiy faoliyatining turli tomonlarini ifodalashga xizmat qiladi. Xalqaro aloqalarda qabul qilingan tijorat xatlarining hozirgi shakli, uning yozilish odobi bundan 150 yil muqaddam Angliyada yuzaga kelgan. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, tashqi iqtisodiy aloqalar yo‘lga qo‘yilishi bilan tijorat yozishmalari ham yo‘lga qo‘yildi. Tijorat xatlarining yozilish uslubi, gap qurilishi, so‘z birikmalari ko‘proq diplomatik hujjatlarga yaqin turadi. Ular mujmal, noaniq fikrdan holi bo‘lishi, izchil va tugal takliflarni yoritishi, eng muhimi, iliq, iltifotli, samimiy ruhda bayon etilishi lozim. Xatning murojaat qismida quyidagi e'zoz-hurmat so‘zlari ishlatiladi: «Janob...», «Mister...», «Muhtaram», «Xonim...», «Qadrli...», «Aziz...» va boshqalar. Xatning xulosa qismi ham iltifotli so‘z va iboralar bilan yakunlanadi: «Sizga chuqur hurmat bilan...», «Kamoli ehtirom ila...», «Eng ezgu tilaklar ila...» va h.k. Tijorat xatlarining asosiy matnida quyidagi birikmalar ko‘p qo‘llanadi: «.... bayon etilgan»; «.... (sana) yozilgan xatingizni olib mamnun bo‘ldik»; «Bizning taklifimiz haqida Siz nima deysiz?»; «Siz bitim loyihasiga rozimisiz?»; «.... bo‘yicha Sizning iltimosingizni qo‘llab-quvvatlaymiz»; «Ushbu maktub orqali Sizga minnatdorchilik izhor etmoqchiman»; «Buyurtmangizni ko‘rib chiqishga tayyormiz va Sizlar bilan hamkorlik qilishdan mamnunmiz»; «.... kabi masalalar bo‘yicha Sizlar bilan o‘zaro foydali iqtisodiy aloqa o‘rnatmoqchi edik»; «Bu bizning istagimizga ham muvofiq keladi»; «Sizlarning dastgohlaringizni olishdan manfaatdormiz, buyurtma berishni mo‘ljallayapmiz» va h.k.
Tijorat xatlari vazifasiga ko‘ra, asosan, 2 turga bo‘linadi:
1.So‘rov - so‘rovga javob;
2.Oferta - taklifga javob.
So‘rov xati tijorat hujjati bo‘lib, xaridorning sotuvchiga, chetdan mol oluvchi (importchi)ning chetga mol chiqaruvchi (eksportchi)ga tovar (xizmat va boshqalar) haqida muxtasar ma'lumot berishni so‘rab yoki tovar yetkazib berishni taklif etib murojaat qilishini o‘zida aks ettiradi. Qoidaga ko‘ra, so‘rovda tovar (xizmat)ning nomi, shuningdek, mol oluvchining tovarni olish shartlari, ya'ni tovarning miqdori va sifati, andozasi, turi (markasi), bahosi, yetkazib berish muddati va to‘lov shartlari ko‘rsatiladi. So‘rovning bu turi shartnoma hujjatlari guruhiga kiradi va undan bitimni tayyorlash va amalga oshirish jarayonida foydalaniladi Tijoriy xatlarning aynan shu turlari tomonlar o‘rtasidagi hujjat almashtirish jarayonini belgilaydi. Agar sotuvchi xaridorning talabini birdaniga qondirishi, ya'ni unga tovar yetkazib berish imkoniyatiga ega bo‘lsa, xaridorga taklif xat (oferta) yo‘llaydi.
Oferta - sotuvchi yoki eksport qiluvchining ma'lum shartlari ko‘rsatilgan bitim (oldi-sotdi) tuzishga roziligini ifodalovchi hujjatdir. Ofertalar xaridorga, chetdan tovar oluvchiga uning so‘roviga javob sifatida jo‘natiladi yoki sotuvchi tashabbusi bilan xaridorga taqdim qilinishi mumkin. Ofertada, odatda, tavsiya qilinayotgan tovar nomi, miqdori va tovar sifati, bahosi, yetkazib berish muddati, to‘lov shartlari, o‘ram turi va tovar xususiyati bilan bog‘liq boshqa shartlar ko‘rsatiladi. Ofertaga javob qaytarishda xaridor taklifning barcha shartlariga rozi bo‘lsa, sotuvchining taklifini tasdiqlaydi va bitim tuzilgan hisoblanadi. Buyurtma berish yoki shartnoma tuzish taklifning qabul qilinishi hisoblanadi. Agar xaridor taklif shartlariga rozi bo‘lmasa yoki taklif etilayotgan tovarni sotib olishga qiziqmasa, uni qabul qilishdan bosh tortadi. Xaridor taklifning biror sharti (masalan: miqdori, tovar sifati, narxi, yetkazib berish muddati va boshqalar)ga rozi bo‘lmasa, bu haqda sotuvchiga xabar beradi va bitimning barcha shartlari bo‘yicha to‘liq kelishib olguncha, ular o‘rtasida yozishma (muzokara) davom etadi.
Zaruriy adabiyotlar:
Mahmudov N., va b. Davlat tilida ish yuritish (9-nashri). – Toshkent, 2020.
Ish yuritish. Amaliy qo‘llanma, O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi nashriyoti, 2017., 5-10 –betlar.
Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish. – Toshkent, 2010.
Mahmudov N. va boshq. Ish yuritish asoslari. Toshkent: O‘zME davlat ilmiy nashriyoti, 2006.
Mahmudov N., Rafiyev A., Yo‘ldoshev I. Davlat tilida ish yuritish. – Toshkent, 2015.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar:
1.Saydullayev Sh. Huquqni sharhlash. O‘quv qo‘llanma. –Toshkent: TDYU, 2019. – 40 b.
2.Abdullayeva M. “Konstitutsiyaviy sudlov instituti” tushunchasining ayrim nazariy-huquqiy muammolari. // Jamiyat va boshqaruv / Obshestvo i upravleniye / Society and administration, № 1 (83) 2019, ‒ B. 48-53.
3.Steve Taylore – Knowles. Reading and Writing. Malcolm Mann, 2011.
4.Stephen Bailey. “Academic Writing: A Handbook for International Students” Fourth Edition. 2015
Do'stlaringiz bilan baham: |
