5-мавзу: меркантилизм иқтисодий таълимотининг моҳияти ва аҳамияти режа

---

98 
5-МАВЗУ: МЕРКАНТИЛИЗМ ИҚТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТИНИНГ 
МОҲИЯТИ ВА АҲАМИЯТИ  
 
Режа: 
 
1.Меркантилизм вужудга келишининг ижтимоий-иқтисодий асослари.  
2.Меркантилизм иқтисодий таълимотининг моҳияти.  
3.Меркантилизм иқтисодий таълимотининг тарихий тақдири.  
4.Меркантилизм ва ҳозирги замон.  
Таянч иборалар: Мeркaнтилизм; мoнeтaризм; мaнуфaктурa; сaвдo 
кaпитaлининг aсoсий тaмoйили; кoлбeртизм; кaмeрaлистикa; прoтeкциoнизм; 
«сиёсий иқтисoд»; aктив сaвдo бaлaнси.
 
1. Меркантилизм вужудга келишининг ижтимоий-иқтисодий асослари  
Аввалги даврдаги иқтисодий ғояларда натурал хўжалик муносабатларига 
оид фикрлар устунлик қилган. Янги бозор муносабатлари шаклланиши 
туфайли, шунга оид иқтисодий таълимот пайдо бўлди, бу меркантилизм 
таълимотидир.
«Меркантилизм» ибораси биринчи бўлиб Адам Смитнинг асарларида ўз 
ифодасини топди. Луғавий маъносига кўра бу сўз итальянча бўлиб, савдогар 
мазмунига эга. Бу сўз янги таълимотнинг мазмун ва моҳиятини ўзида акс 
эттиради.
1492 йилда португалиялик Христофор Колумб учта кемаси билан тасодиф 
туфайли Америка қитъасини очди (у ўзини Ҳиндистондаман деб ўйлаган, 
шунинг учун қитъа номи бошқа денгизчи - Америго Веспуччига насиб этди, 
тарихнинг бу хатосини тўғрилаш учун бу қитъадаги бир давлатга Колумбия 
номи берилди). Аммо Америка кўпчилик ўйлаганидек олтин-кумушга унчалик 
бой эмас экан. Ҳиндистонни қидириш яна давом этди ва 1498 йилда Васко да 
Гама томонидан кўпчилик интизорлик билан кутган бу диёрга йўл очилди. 
Бошқа денгизчи Магелланнинг бутун дунё бўйлаб қилган саёҳати туфайли янги 
ер, ороллар кашф этилди, улар қисқа вақт ичида Европа давлатларининг 
мустамлакасига айлантирилди, у ерларда олтин-кумуш конлари очилди, янги 
хом ашё, экин, ҳайвон турлари очилди, уларнинг Европага кириши бошланди 
(пахта, маккажўхори, тамаки, кофе, какао). Европадаги давлатлар ўртасида 
(Португалия, Испания, Нидерландия-Голландия, Франция ва Англия) ўртасида 
кураш ҳам қизиди.