5-mavzu: mantiq bilish nazariyasining tadqiqot ob’ekti. Reja

2. Hukmlar tuzilishiga ko’ra oddiy va murakkab bo’ladi.
ODDIY HUKM deb tarkibidan yana bir hukmni ajratib bo’lmaydigan mulohazaga aytiladi. Masalan, “Mantiq ilmini o’rganish to’g’ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi” degan mulohaza oddiy hukmni ifodalaydi.
MURAKKAB HUKM tarkibidan ikki yoki undan ortiq hukmni ajratish mumkin bo’lgan mulohazalarga aytiladi. Masalan, “Mantiq ilmi tafakkur shakllari va qonunlarini o’rganadi”, degan mulohaza murakkab hukmdir. Bu mulohazaning tarkibi ikki qismdan: “Mantiq ilmi tafakkur shakllarini o’rganadi” va “Mantiq ilmi tafakkur qonunlarini o’rganadi”, degan ikki oddiy hukmdan iborat.
3. Oddiy hukmlar sifati va miqdoriga ko’ra turlarga bo’linadi. Sifatiga ko’ra tasdiq va inkor hukmlar farqlanadi. Hukmning sifatini mantiqiy bog’lama belgilaydi.
TASDIQ HUKM deb buyum va hodisada biror belgi mavjudligini ifodalovchi hukmga aytiladi. Masalan, “A. Oripov O’zbekiston Respublikasi Madhiyasining muallifidir”. Yoki Alisher Navoiy buyuk o’zbek mutafakkiri va shoiridir. S-P dir.
INKOR HUKM buyum va hodisada biror belgi mavjud emasligini ifodalaydi. Masalan, “Matematika iqtisodiy fan emas”. Yoki bizning institutimizda o’quv maydoni etarli emas. S-P emas.
4. Miqdoriga ko’ra oddiy hukmlar yakka, umumiy va juz’iy hukmlarga bo’linadi. Bunda sub’ektda ifodalangan predmetlarning soni, ya’ni uning hajmidan kelib chiqiladi.
YAKKA HUKMLARda alohida, ayrim buyum va hodisaga xos belgi tasdiq yoki inkor shaklida ifodalanadi. Masalan: “O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlatdir”, “Axmedov tarixchi emas”. Yoki G’afur G’ulom “Ko’kan” poemasining muallifidir. S-P dir. G’ayrat intizomli talaba emas. S-P emas.
UMUMIY HUKMLARda birorta belgining yakka predmetlar sinfining hammasiga yoki undagi har bir predmetga taalluqli yoki taalluqli emasligi haqida fikr bayon qilinadi. Masalan: “Har bir inson baxtli bo’lishni xohlaydi”, va “Hech bir aqlli odam vaqtini bexuda sarflamaydi”. Yoki O’zbekistonning barcha fuqarolari bilim olish huquqiga egadir. Barcha S-P dir. Barcha talabalar ham imtihondan yaxshi va a’lo baholar olavermaydilar. Barcha S-P emas. Hech bir ezgu niyatli kishi urushni istamaydi. Hech bir barcha S-P emas.