5-mavzu. Keramik materiallar ishlab chiqarish texnalogiyasi Ma’ruza rejasi

Buyumlarni pishirish.Pishirish keramik buyumlar ishlab chiqarishning oxirgi va hal etuvchi jarayonidir. Bu jarayon shartli ravishda uch bosqichga bolinadi: buyumni qizdirish, kuydirish va sovitish. Buyum 100–120 °C qizdirilganda undan fizik bog‘langan suv chiqib ketadi. Harorat 450-750 °C ko‘tarilganda, kinyoviy bog‘langan suv chiqadi va organik aralashmalar yonib ketadi, gilli mineral buzilib, amorf holatga o‘tadi. Harorat 800–900 °C yetganda oson eriydigan birikmalar eriydi va komponentlar zarrachalari yuzalari chegarasida qattiq fazalarda kimyoviy jarayonlar davom etadi. Buyum 1000-1200 °C haroratgacha qizdirilganda zichlashadi va massa kirishadi. Bu kirishish gilning turiga qarab 2–8% ni tashkil etadi. Buyum asta-sekin sovitiladi. Sovitilgan keramik buyumlar toshsimon holatga o‘tadi va mustahkam, suvga va sovuqqa chidamli bo‘ladi. Keramik buyumlar halqasimon, tunnel, tirqishli, rolikli va boshqa xumdonlarda pishiriladi.
Halqasimon xumdon ellips shaklidagi tutash pishirish kanali bo‘lib, shartli ravishda
16 dan 36 gacha bo‘linadi. Kameralarda yuklash, qizdirish, pishirish, sovitish va xumdondan chiqarish jarayonlari amalga oshiriladi. Halqasimon xumdonda olov markazi maxsus moslama vositasida boshqa zonalar kabi pishirish kanali bo‘ylab to‘xtamasdan siljiydi, pishirilayotgan buyumlar esa qo‘zg‘almas holatda bo‘ladi. Halqasimon xumdonlarda, asosan, g‘isht va cherepitsa pishiriladi. Pishirish harorati 900–1100 °C bo‘lib, bu jarayon 3–4 sutka davom etadi, harorat kanal bo‘ylab bir tekis taqsimlanmaganligi uchun buyumlar turlicha sifatda pishadi. Bu usulda qo‘l mehnati ko‘p bolib, jarayonni mexanizatsiyalantirish qiyin.


Keramik materiallar turlari, xossalari va resurslarni tejash
Devorbop keramikaga oddiy keramik g‘isht, turli effektiv keramik materiallar (kovakli, g‘ovakli va kovakli-g‘ovakli g‘ishtlar, yengil, kovakli keramik toshlar, bloklar va plitkalar) hamda yirik o‘lchamli bloklar va g‘isht, keramik tosh asosidagi panellar kiradi.
Keramik g‘ishtlar va toshlar. Keramik g‘isht va toshlar oson eriydigan gillar hamda qo‘shimchalar qo‘shilgan gillar asosida tayyorlanadi va asosan bino, inshootlar tashqi hamda ichki devorlarini qurishda ishlatiladi. G‘isht va keramik toshlar o‘lchamlariga qarab quyidagicha turlanadi: oddiy g‘isht 250×120×65 mm (3.3, a-rasm), modulli 250×120×88 mm (3.3-brasm), yirik 288×138×65 mm (3.3, d-rasm), oddiy tosh 250×120×138 mm (3.3-rasm e), yirik tosh 250×138×138 mm (3.3, f-rasm), modulli tosh 250×250×138 mm (3.3, g-rasm) va kovaklar gorizontal joylashgan toshlar 250×250×120 mm va 250×250×80 mm (3.3, h, irasmlar).
G‘ishtlarda o‘lchamlardan chetga chiqish uzunligi bo‘yicha 5 mm, eni bo‘yicha 4 mm va qalinligi bo‘yicha 3 mm gacha ruxsat etiladi. G‘isht va tosh normal pishirilgan bo‘lishi kerak. Yetarli darajada kuydirilmasa (alvon rangli) mustahkamligi past, suvga va sovuqqa chidamli bo‘lmaydi, o‘ta pishgan g‘isht va tosh esa juda zich, mustahkam, lekin issiq o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘ladi.

3-rasm. Keramik g‘isht turlari:
g‘isht: a– oddiy;b– modulli; d– yiriktosh; e– oddiy; f- yirik: g- modulli;
h va i – kovaklari gorizontal joylashgan.

Oddiy va modulli to‘liq plastic presslangan g‘ishtlar ichki va tashqi devorlar, sokol va poydevorlar, pollar qurilishida ishlatiladi. Yarim quruq usulda olingan to‘liq g‘isht va kovakli g‘ishtlar sokol va poydevorlarning doimo suv tegib turadigan qismida ishlatilmavdi.

4-rasm. Kovakli g‘isht va toshlar