5-мавзу. IX-XII асрларда ўрта осиё халқлари ҳаётида юз берган уйғониш (ренессанс) даври: фан ва маданият равнақи режа

5-мавзу. IX-XII АСРЛАРДА ЎРТА ОСИЁ ХАЛҚЛАРИ ҲАЁТИДА ЮЗ БЕРГАН УЙҒОНИШ (РЕНЕССАНС) ДАВРИ: ФАН ВА МАДАНИЯТ РАВНАҚИ
Режа:

1. 
   Ренессанс даври тушунчаси. Ўрта Осиёда уйғониш даври маданиятининг белгилари. Маъмун академияси - йирик илмий марказ.
   
2. 
   IХ-ХII асрларда бадиий адабиёт соҳасида ижод қилган алломалар.
   
3. 
   IХ-ХП асрларда ислом дини ва сўфийлик.
   

Амалий машғулот лойиҳаси:
Машғулотнинг мақсади ва вазифалари: Ўрта Осиё халқлари ҳаётида IХ-ХII асрларда юз берган уйғониш даври хусусида билимлар бериш, фан ва маданият бобида яратилган илмий кашфиётлар ва тадқиқотларнинг буюк аждодларимизнинг жаҳон маданияти хазинасига қўшган бебаҳо ҳиссаси, уларнинг даҳоси ва ақл-заковатининг ниҳоятда юксаклигидан хабардор қилиш орқали талабаларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш.
Машғулот методлари: Ёзма “Давра суҳбати”, “Эркин ёзиш” методи, “Ақлий ҳужум”, “Расмли контр-тест”.
Машғулот воситалари: А-4 форматидаги қоғозлар, рангли авторучка ва маркерлар, А-3 форматида расмли иловалар.
Машғулот натижалари диагностикаси: Талабаларнинг билими “Эркин ёзиш” методи ва “Расмли контр-тест” ёрдамида баҳоланади.
Талабалар учун таркатма материаллар

Фанда "Уйғониш даври” деб аталадиган давр Ғарбий ва Марказий Европа мамлакатларда ХIV-ХVI асрлардаги ривожланишининг ўзига хос хусусиятларини ифодалаш учун ишлатилган. Биринчи маротаба "уйғониш" атамасини ХVI аср итальян рассоми ва тарихчиси Ж.Вазари ўз асарларида ишлатади. "Уйғониш", "уйғониш даври" атамалари ХIV-ХVI аср ижтимоийиқтисодий ривожланиш моҳиятини очиб бермасдан, кўпроқ антик давр меросини, яъни антик маданиятга ўхшаш маданиятни қайтадан "тирилиши", "уйғониши" маъносида ишлатила бошланди. Кейинчалик фанда бу атама кенг қўлланила бошланди.

Марказий Осиёда Уйғониш даври маданиятининг белгилари қуйидагича:
 Дунёвий илмларга интилиш, дин ва диний илмларни жамият, инсонлар манфаати нуқтаи назаридан талқин этиш;
 Табиатни, мавжуд ҳаётни, мавжудотни ўрганишга қизиқишнинг кучайиши, унинг сирларини очишга ва ундан фойдаланишга интилишнинг ортиб бориши, шу муносабат билан табиатшунослик илмларининг ривожланиши;
 Билишда ақлни мезон деб билиш, ақлий билиш, рационалистик усул, илмийлик ролининг ошиб бориши;
 Инсонга муҳаббат, унинг аҳлоқий, ақлий ҳислатларини, қобилиятларини ўрганиш ва фазилатларини очиб беришга интилиш, мантиқ илмига катта эътибор бериш, комил инсонни тарбиялаш, етук фозил жамоа ҳақидаги фикрларни асослаб бериш;
 Диний тасаввур, диний таълимотлар ривожида диний аҳлоқий мавзунинг устунлиги, инсон ҳулқи, манфаатларининг диний ғояларда етакчи мавзуга айланиши, ички маънавий камолот, Оллоҳга ишончнинг ортиши, маънавий-руҳий кўтарилиш, юксалиш ёрдамида эришиш ва унинг сифатларига муяссар бўлишга қаратилган фаолият;
 Оғзаки ва ёзма сўзга катта эътибор, унинг ижтимоий – аҳлоқий қудратини куйлаш, таърифлаш, шеърият, филология, бадиий маданиятнинг юксак ривожи, сўз санъати, риторика билан шуғулланиш маданийликнинг муҳим белгисига айланиб қолиши.
XI асрда Хоразмда асос солинган Маъмун академиясида (Дорул ҳикма ва маориф) Нишoпур, Балx ва Буxoрoдан ва ҳаттo араб Ирoқидан ҳам oлимлар Гурганчга кeла бoшладилар. Бу илмий муассасада xудди Бағдoддаги “Байт улҳикма”даги каби илмнинг барча сoҳаларида тадқиқoт ва изланишлар oлиб бoрилади. 1017 йилгача фаолият олиб борган ушбу илмий муассасага Абу Райҳон Беруний ва Абу Али Ибн Синолар раҳбарлик қилган. Академиянинг асосини қуйидаги олимлар ташкил этган: Абу Наср Мансур ибн Ироқ, риёзиётчи ва фалакиётшунос олим; Абулхайр Ҳаммор, мантиқшунос; Абу Саҳл Исо ибн Яҳё ал-Масиҳий, табиб; ва бошқалар.