5-mavzu: gaplarning tasnifi reja


Gaplarning modallikka ko‘ra turlari: tasdiq va inkor gaplar. Bunday gaplarning o‘ziga xos xususiyatlari



Download 20,94 Kb.
bet4/5
Sana25.06.2022
Hajmi20,94 Kb.
#701588
1   2   3   4   5
Bog'liq
5-mavzu gaplarning tasnifi reja

Gaplarning modallikka ko‘ra turlari: tasdiq va inkor gaplar. Bunday gaplarning o‘ziga xos xususiyatlari. Gaplar voqelikka munosabat jihatidan quyidagilarga bo‘linadi: tasdiq (bo‘lishli) gaplar va inkor (bo‘lishsiz) gaplar. Tasdiq gaplar borliq hodisalari orasidagi munosabatning mavjudligini ifodalaydi, inkor gaplar esa bunday munosabatlarning mavjudligini inkor qiladi. Qiyos qiling:O‘rik gulladi-O‘rik hali gullamagan.
Tasdiq va inkor kategoriyalari orasida bog‘lanish bor: har qanday tasdiqdan inkor, har qanday inkordan tasdiq ham kelib chiqadi: Zulfiya kamtar (Demak, maqtanchoq emas). Zulfiya maqtanchoq (Demak, kamtar emas).
Inkor gaplar tasdiq gap asosida mazkur inkor ko‘rsatkichlari yordamida hosil bo‘ladi, tasdiq gaplar esa bunday ko‘rsatkichlarga ega emasligi bilan xarakterlanadi.
Inkor gaplar tubandagi vositalar yordamida hosil bo‘ladi:
1. Kesim tarkibida kelgan -ma shakli emas va yo‘q so‘zlari orqali: Avdiy tushunmadi (Ch. Aytmatov). Menga buning sira aloqasi yo‘q («Sharq yulduzi»).
2. Maxsus inkor ifoda qiluvchi so‘zlar orqali: Odatda, bu so‘zlarning o‘zlarigina inkor ifoda etmaydi. Kesimlar ham inkor shaklida keladi: Tashqarida ham hech kim ko‘rinmas edi («Sharq yulduzi»).
3. Takrorlanib kelgan na yordamchisi orqali: Aziz na choy ichdi, na yotib dam oldi («Sharq yulduzi»).
Gapda ikki inkor vositasining qo‘llanishi tasdiq mazmunini beradi: Avdiy yangi vazifani bajarmay qo‘ymaydi (Ch. Aytmatov). Behzodning Toshkent sayohatiga borish fikri yo‘q emas («Sharq yulduzi»).
Ritorik so‘roq va undov gaplarning ba’zi tiplarida kesim inkor shaklida bo‘lsa ham, gapda tasdiq anglashilishi mumkin: Mayin shabada kimga yoqmaydi! (Hammaga yoqadi).
Sodda gaplarning grammatik asosiga ko‘ra turlari. Eganing ishtirokiga ko‘ra egasiz va egali gaplarga ajratilishi. Bir sostavli gaplar tushunchasining yangicha talqini.
Gaplarning struktura asosi bir bosh bo‘lak (ega yoki kesim) hamda ikki bosh bo‘lakdan tashkil topishi mumkin. Shunga ko‘ra, sodda gaplar ikki sostavli va bir sostavli gaplarga bo‘linadi.
Ikki sostavli gaplarda gapning struktura asosi ega va ksimdan tashkil topadi: Dunyo bir kattakon ko‘l («Sharq yulduzi»).
Bir sostavli gaplarda gapning struktura asosi yo ega yo kesimdan iborat bo‘ladi: Do‘sting uchun zahar yut (Maqol). Martning oxirgi kunlari. Ko‘k yuzida suzib yurgan bulut parchalari oftobni bir zumda yuz kuyga solyapti (A. Qahhor).

Download 20,94 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish