|
A.S.Pushkin o‘zining “Pop va uning xizmatkori Balda haqida ertak”, “Baliqchi ham baliq haqida ertak”, “O‘lik malika va etti bahodir haqida ertak”, “Oltin xo‘roz haqida ertak” kabi ertak-dostonlari bilan jahon bolalar adabiyoti xazinasini yanada boyitdi.
Yuqorida biz ta’kidlab o‘tgan asarlarning hammasi boy va rang-barang xalq og‘zaki ijodi ta’sirida yuzaga kelgan. Bu asarlar zamirida faktik materiallar yotganligini ko‘ramiz. Masalan, shoir “Ajoyib bolalar” xalq ertagi asosida “Shoh Saltan haqida ertak”, “Qurimsoq kampir” ertagi va rus xalq folklorining to‘plovchilaridan biri V.Dalp hikoya qilib bergan syujet asosida “Baliqchi ham baliq haqida ertak”, “Sehrli ko‘zgu” ertagi asosida “O‘lik malika va etti bahodir haqida ertak”, uzoq yillar xalqni ayovsiz ishlatib, unga rahm-shafqat nima nima ekanligini bilmay o‘tgan va uning hatto pok xizmatlarinii mujassamlantirgan “Shabarsha batrak” asosida “Pop va uning xizmatkorlari Balda haqida ertak” yotganligini ko‘ramiz. Bu ertaklarning hammasi shoirning ijodiy laboratoriyasida ishlanib, sayqallanib, yanada o‘qimishli, ta’sirli qilib yaratilgan. Darvoqe, baliq va baliqchi haqidagi ertagi juda ommalashib ketgan.
“Baliqchi va baliq haqidagi ertak” dostonida shoir pok muhabbat mangu bo‘lishini orzu qiladi. Boylik, mansab deb o‘tgan kunni unitmaslikni istaydi. Bundan tashqari, kimki halol peshona teri to‘kib boylik ortirmasa, birovlar hisobiga boyiydagan bo‘lsa, u hech qachon yuqmasligini, birovnikimi, tamom birovnikicha qolib ketishini kampir qismati bilan chog‘ishtirib hikoya qiladi. Er yuzi, butun olam hukumroni bo‘lib olgan kampir cholni mensimasligi uchun, choko‘z va badbaxtligi uchun yana eski hammom, eski tos bilan qolib ketaveradi. Buni shoir cholning so‘zi bilan juda chiroyli ifodalaydi:
Ertaklarning miflardan ijod usulini o‘zlashtirganligi haqida fikr yuritgan edik. Bu an’ana o‘zbek xalq ertaklarining umumiy mazmunida bugungi kungacha saqlanib kelmoqda. Ehtimol, bu janr asarlarining yashovchanligini ta’minlagan asosiy xususiyat ham shundan iboratdir. Xalq o‘z ertaklarida chegarasiz ravishda xayolot olamini kezib chiqadi. Ya’ni ularda xalq fantaziyasi mahsuli bo‘lgan chegara bilmas uydirmalar, transfiguratsiya (bir shakldan ikkinchi shaklga o‘tish) holatlari tinglovchini o‘ziga jalb etadi. Vaholanki, ertak boshlanmalaridagi “Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, bir och ekan, bir to‘q ekan, bo‘ri bakovul ekan, tulki yasovul ekan...” (olimlar boshlanmadagi tarkibiy “ekan” qismlarning 20 ga yaqin bo‘lishini belgilashgan) ibora va jumlalar mutaxassislar fikricha, ertakda bayon qilingan voqealarning aslida umuman bo‘lmagani va ro‘y berishi mumkin emasligini anglatar ekan. Haqiqatan ham, dostonlarda biz bu mazmundagi boshlanma – zachinlarni uchratmaymiz. Shu bois odatga ko‘ra dostonlardagi voqealar hayotda bo‘lgan deb qabul qilinadi. Ertakda esa tamom boshqa holat hukm suradi. Chunki bu janr boshlanmasidagi “bor-yo‘q”, “och-to‘q” so‘zlarining o‘zi hikoya qilinayotgan voqeaga nisbatan shubha uyg‘otadi. Ammo masalaning qiziq tomoni shundaki, voqea boshlanmasdan atayin shubha uyg‘otishga bo‘lgan harakat tinglovchiga deyarli ta’sir qilmaydi. Biz ertaklardagi uydirmalarga to‘la ishonamiz, asar qahramonlarining taqdiriga befarq qaray olmaymiz, sevikli malika yoki cho‘pon muvaffaqiyat qozonsa, bu g‘alaba o‘zimiznikidek quvonaveramiz.
Nazorat savollari:
Adabiy ertakning xalq ertaklaridan farqi nima?
H.Olimjonning “Oygul bilan Baxtiyor” ertagi qanday shaklda yozilgan?
H.Olimjonning “Semurg‘” dostoni qahramonlari kimlar?
Adham Rahmatning “Qaldirg‘och, ilon va beshiktervatar” asarida hayvonot olami qanday aks etgan?
Adham Rahmatning “Botir bola” ertak-dostonini qaysi tarbiya yoshidagi bolalarga mo’ljallangan?
Po‘lat Mo‘minning qanday ertak-dostonlaribor?
Po‘lat Mo‘minning qaysi ertak-pyesalarini bilasiz?
“Suqatoy - Konfetvoy” ertagida qanday xislatlar ulug‘lanadi.
O‘tkir Rashid asarlarining deyarli hammasi qaysi yoshidagi bolalarga bag‘ishlangan?
Miraziz A’zamning qanday ertak-dostonlari bor?
Qambar Ota qanday doston-ertaklar yozgan?
Safo Ochilning qanday masallari bor?
Safo Ochilning qaysi ertak dostonida “ota qadri, uning ma’naviy-axloqiy hikmatlari” o’z aksini topgan?
“Televizorga kirib qolgan Jip” ertagining muallifi kim?
J.Rodari ertaklarida tabiat tasviri qanday ifodalangan?
A.S.Pushkininng “Baliqchi va baliqchi haqida ertak” asari g‘oyasi nima?
Do'stlaringiz bilan baham: |
