5-мавзу. Бизнес тузилмавий лойиҳалар (бизнес-структуравий лойиҳалар)

5-МАВЗУ. БИЗНЕС ТУЗИЛМАВИЙ ЛОЙИҲАЛАР (БИЗНЕС-СТРУКТУРАВИЙ ЛОЙИҲАЛАР)


5.1. Принциплар, методлар ва режалаштириш тизими
Ишлаб чиқаришни режалаштириш иш режаларини тайёрлаш, маблағларни аниқлаш, уларни амалга ошириш учун зарур бўлган меҳнат ва моддий ресурсларни, шунингдек режаларни амалга оширишни мониторинг қилишда ифодаланади. Корхона даражасида прогнозлар миқёси, прогнозлаш вақти ва мақсад бўйича таснифланади. Турли хил ташкилий шакллардаги корхоналарда вазирликлар даражасида минтақавий ва тармоқ прогнозлари билан боғлиқ бўлган микроиқтисодий башоратлар амалга оширилади. Прогноз даврида таснифлаш узоқ муддатли (5-15 йил), ўрта муддатли (1-5 йил), қисқа муддатли (ойдан йилгача) ва операцион (ойгача) прогнозларни ажратишга имкон беради. Мақсадга мувофиқ тартибга солиш ва қидириш башоратлари ажратилади: биринчи ҳолда, стандартлар ёрдамида қишлоқ хўжалигининг объекти келажакдаги ҳолати прогноз қилинади,иккинчидан, объектнинг ҳолати ишлаб чиқариш жараёнининг мавжуд омилларини инобатга олган ҳолда белгиланади. Бевосита ривожланишнинг асосий принциплари мунтазам, изчил, ўзгарувчан, доимо узлуксиз, аниқлик, рентабеллик ёки қайтаришдир. Корхоналарнинг турли ташкилий шакллари учун прогнозлаш усуллари иккита катта гуруҳга бўлинади: интуитив ва расмийлаштирилган. Ўз навбатида, операция принципи ва ахборот олиш усулига кўра интуитив башоратлар алоҳида ва жамоавий экспертизага бўлинади. Биринчиси интервюлар, таҳлилий ёзувлар, иккинчиси - фермер хўжаликлари мутахассислари томонидан олиб борилган экспертизадир. Формаллаштирилган предметлар экстраполатсия, иқтисодий ва математик моделлаштириш усулларини ўз ичига олади. Керакли прогнозлар асосида корхоналар учун режалар ишлаб чиқилади. Прогнозлардан фарқли ўлароқ, режа қатъий аниқланган мақсад ва обектнинг аниқ фаолият муддати аниқланганлиги тўғрисида аниқ тасаввурни ифодалашдир.
Бозор иқтисодиётида режалаштиришнинг тўртта асосий тамойиллари бўлади: оптималлаштириш, мослашувчанлик, режани амалга оширишда мослашув ва ишончлилик.
Оптималлик иқтисодий-математик ва бошқа усуллардан фойдаланган ҳолда тизимли ёндошишни ўз ичига олади. Режада ишлаб чиқаришнинг нисбатан мослашувчанлигини, бозорга олдиндан белгиланган захиралар ёрдамида мослашувчанлигини, ташқи ва ички омилларнинг таъсирини таъминлайдиган техник ва иқтисодий кўрсаткичлар бўлиши керак. Ишончлилиги мослашувчанлик хусусиятларини, иқтисодий тизимнинг мақбуллигини ва техник-иқтисодий кўрсаткичларнинг барқарорлигини бирлаштиради.
Корхоналарда режаларни ишлаб чиқиш учун махсус қоидалар, методлар ва усуллар мажмуи режалаштириш методологиясидир.
Асосий режалаштириш усуллари – баланс услуби, вариантуслуби, дастур-мақсадли услуби, иқтисодий-математик ва норматив ресурс услубидир.
Баланс усули табиий ва қадриятлар мувозанатининг ривожланишини ўз ичига олади, шу жумладан меҳнат, моддий, эр, энергетик балансларини ажратиш лозим.
Вариант усулининг асоси - техник ва иқтисодий коеффитсиентларнинг турли хил вариантларини, моддий-пул харажатларни, тармоқларнинг баланс алоқаларини ривожлантиришдир.
Дастур- мақсадли услуби фаолиятнинг аниқ мақсадини танлаш ва унинг бир неча имкониятлари, корҳонанинг ўзаро боғлиқ иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш дастурларини ишлаб чиқишга асосланган.
Иқтисодий ва математик усуллар режалаштиришда кенг қўлланилади, ундан математик статистика усулларини, иқтисодий ва математик моделларни ва оммавий хизмат назариясини ажратиб олиш керак.
Норматив-ресурс услубини қўллаш режалаштириш - ишлаб чиқариш жараёнининг асосий омиллари бўйича иқтисодиётнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини иқтисодий баҳолашга асосланган. Ишлаб чиқариш салоҳиятига кўра, қишлоқ хўжалиги корхонасининг барча ресурсларининг миқдори, муносабати ва оптимал нисбати тушунилади.