5.3.Бизнес-структуравий лойиҳаларнинг молиявий қисми Асосий молиявий кўрсаткичларни режалаштириш активлар ва мажбуриятлар прогноз балансини, фойда ва ёъқотишларни, пул оқимини, лойиҳани молиявий баҳолашни ва молиявий қувватни ҳисоблашни талаб қилади. Молиявий ҳисоботнинг асосий шаклларида прогноз параметрлари халқаро стандартларга мос келиши керак, айниқса нарх даражаси ҳар бир лойиҳа даврида бозорнинг харид қобилиятини акс эттириши керак. Нақд пул оқими прогнози корхонани молиялаштириш стратегиясини ишлаб чиқиш, капиталга бўлган эҳтиёжни аниқлаш ва унинг самарадорлигини баҳолаш учун мўлжалланган.
Лойиҳанинг тижорат самарадорлиги (молиявий асослаш) молиявий даромадларнинг нисбати ва даромадлилик даражасини таъминловчи натижалар билан белгиланади. Корхонанинг иқтисодий фаолиятига баҳо бериш оддий ва дисконтланган усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Оддий тезкор усул жуда тез ҳисоб-китоблар асосида баҳолашни амалга оширишга имкон беради, бу лойиҳани ривожлантириш даражасининг паст даражасини ифодалайди ва мураккаб ҳисоб-китоблар орқали унинг ёлғонлигини тасдиқлайди. Қуйидаги кўрсаткичларни аниқлаш учун оддий усул ишлатилади:
• ишлаб чиқариш қувватларининг бирлиги ёки ишлаб чиқариш бирлигида яратилган капитал қўйилмалар;
• соф фойда умумий инвестицияга ёки сармоя киритилган капиталга нисбати сифатида лойиҳа фойдаси маржаси,%;
• жами инвестицияларнинг соф фойда ва амортизатсия миқдорига нисбати сифатида инвестицияларни қайтариш муддати ёки инвестицион даромад даври.
Ушбу кўрсаткичлар турли вақтлардаги тушумлар ёки тўловларнинг бир хил миқдордаги тенгсизликни ҳисобга олмайдилар, бу эса мураккаб кўрсаткичларни қўллаш зарурлигига олиб келади.
Дисконтлаш усули. Инвестициялар самарадорлигини баҳолаш бир қатор принципларга асосланган.
1-принцип - ҳисоб-китоблар ишлаб чиқариш ва инвестиция фаолиятидан пул оқимларининг кўрсаткичларига асосланган.
2-принцип - индикаторларни жорий (дисконтланган) қийматга мажбурий камайтириш. Пул оқимларининг дисконтлаши турли муддатли қийматларни вақтнинг маълум бир нуқтасида қийматининг қадриятларига камайтириш, бу қисқариш моменти деб аталади.
3-принцип - инфляция омилини ҳисобга олиш. Инфляция даражасининг турли даражаларида олинган натижаларни таққослашини таъминлаш учун, дисконтлашдан олдин ёки прогноз пул оқими инфляциядан тозаланган нархларда ёки дисконт омилига қайта ҳисоблаш йўли билан ўрнатилади.
4- принцип - баҳоловнинг мақсадига боғлиқ равишда фойдаланиладиган дисконтланган ставка шаклининг ўзгариши.
Лойиҳанинг тижорат самарадорлигини аниқлаш натижалари сезиларли даражада дисконтлаш ставкасига боғлиқ. Дисконт ставкасини танлаш оқилона бўлиши керак. Бизнес-режада дисконт ставкасини шакллантириш мақсадга мувофиқдир. У ҳар бир компонентида дисконтнинг компонентларини, фоизсиз хавфни ҳисобга оладиган суммасини ҳисоблаб чиқади; инфляция мукофоти; хавф мукофоти; паст ликвидлик учун мукофот ва бошқалар.
Юқоридаги принципларни ҳисобга олган ҳолда инвестициялар самарадорлигини баҳолаш методологияси қуйидаги кўрсаткичларга асосланган:
• соф дисконтлангандаромад (НПW);
• даромадлилик индекси (ПC);
• харажатни қоплаш муддати(РР);
• ички даромадлилик даражаси (рентабеллик) (ИРР).
Инвестициялар самарадорлигини прогнозлаш ва баҳолаш учун фойдаланиладиган муҳим индикатор - пул даромадларини дисконтлашни ҳисобга олган ҳолда даромадлилик индекси (РР), бирлик қийматига кўра даромадни тавсифлайди. Агар ПC <1 ёки унга тенглаштирилган бўлса, лойиҳа рад этилиши керак - бу инвесторга даромад келтирмайди. ПC қиймати> 1 га тенг бўлган инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун қабул қилиниши мумкин, бу аниқ ҳозирги қийматдан фарқли ўлароқ, бу кўрсаткич нисбатандир, шунинг учун муқобил вариантлардан лойиҳа вариантини танлашда фойдаланиш қулайдир.
Оддий харажатни қоплаш муддати(ПП) - дастлабки вақтдан то келишилган вақтгача бўлган давр. Дастлабки вақт лойиҳалаш топшириғида кўрсатилган (одатда бу операцион фаолиятнинг бошланиши). Ҳисоблаш муддати биллинг давридаги энг биринчи нуқта деб аталади, ундан кейин жорий даромад келади ва келажакда салбий бўлади. Ички даромадлилик даражаси (ИРР) - НПW лойиҳаси нолга тенг бўлган дисконтлаш ставкасининг қиймати. Ички даромадлилик даражаси, кўрсатилган таъсирнинг катталиги кўрсатилган инвестиция харажатларига тенг бўлган дисконтлаш ставкаси ҳисобланади. Ички даромад даражаси сизнинг инвестиция қилишингиз мумкин бўлган энг юқори фоиз ставкасини белгилайди.
Молиявий режани ишлаб чиқишда қуйидаги масалаларни кўриб чиқиш керак:
1. Тақдим этилган материалларнинг ишончлилиги.
2. Ҳисоблаш учун бир нечта вариант бўлиши керак (оптимистик, пессимистик ва бошқалар).
3. Молия режаси бизнес-режанинг бошқа бўлимларида келтирилган рақамлардан ажралмаслиги керак.
Лойиҳанинг биринчи йилидаги барча молиявий натижалар, одатда, ҳар ойда, иккинчиси - чоракда, учинчи ва кейинги йилларда - йил якунлари бўйича ҳисоблаб чиқилади.
Молиялаштириш стратегияси. Бизнес-режанинг ушбу қисмида сиз инвестицион эҳтиёжни оқлашингиз ва режалаштирилган тадбирлар учун молиялаштириш манбаларини аниқлашингиз керак. Бу қуйидаги саволларга жавоб бериши керак:
1. Лойиҳага қанча пул керак?
2. Қандай манбалардан бу маблағларни олиш ва қандай шаклда олиш режалаштирилган?
3. Инвестицияларнинг тўлиқ қайтиб келишини қачон кутишимиз мумкин ва инвесторлар даромад олишади?
4. Бу даромад қандай бўлади?
Иккинчи саволга жавоб бераётганда, потентсиал кредиторлар ва инвесторларни корхонанинг ривожланишига инвестиция қиладиган қанча маблағни ва бошқа манбалардан кредит кўринишида қанча пул олишини кутиш керак. Муваффақиятли корхоналарда ишлаб чиқаришни кенгайтириш билан боғлиқ қурилиш лойиҳалари учун кредитлар орқали молиялаштириш афзалроқ деб ҳисобланади. Янги корхона ташкил этиш билан боғлиқ бўлган лойиҳалар учун молиялаштиришнинг устун манбаси - бу улуш ва капитал маблағ. Бундай лойиҳалар учун кредитларни жалб қилиш талабга жавоб беради, чунки янги корхона учун кредитларни тўлаш схемаси жуда катта бўлиши мумкин.
Беқарор иқтисодий вазиятда инвесторлар инвестицияларнинг даромадлилигини таъминлайдиган лойиҳаларни афзал кўради.
