5-Mavzu: Biznes g’ya – biznes asosi. G‘oyalar generatsiyasi

jadval

Tadbirkorlik tuzilmalari tasnifi

Tadbirkorlik tuzilmasi	Tasnifi
Yakka tartibdagi tadbirkor	Yakka tartibdagi tadbirkor deganda, yuridik ma- qomga ega bo‘lmagan holda tadbirkorlik faoliyatini yurituvchi fuqarolar tushuniladi. Ular xohishiga ko‘ra, ayrim hollarda qonunchilik talabi bilan bankda hisob raqamlariga ega bo‘lishlari mumkin. Ular, asosan, davlat soliq inspeksiyasida ro‘yxatga olinadi.
Xususiy korxona (firma)	Xususiy korxonaning egasi bir shaxs bo‘lib, u yakka holda mulkka egalik qiladi, uni tasarruf etadi, daromad oladi va o‘zining tadbirkorlik faoliyati natijalari bo‘yicha to‘liq moddiy mas’uliyatli hisoblanadi. Ular davlatning vakolatli organlari tomonidan ro‘yxatga olinadi.
Hamkorlikdagi tadbirkorlik tuzilmasi (jamiyat va shirkatlar)	Bunday korxonalarda ikki va undan ortiq shaxslar o‘z kapitalini hamkorlikda tadbirkorlik faoliyati yuritish uchun biriktirib, o‘zlari ham korxonaning ishida ishtirok etishlari mumkin. Hamkorlikdagi korxonalar ichida shirkatlar va jamiyatlar farqlanadi. Jamiyatda kapital biriktirilganligi bilan ta’sischining korxona faoliyatida shaxsan ishtiroki talab etilmaydi. Yana bir farqli jihat — bu jamiyat bir shaxs tomonidan ham tuzilishi mumkinligidir.
Aksiyadorlik jamiyatlari	Aksiyadorlik jamiyatlari mas’uliyati cheklangan korxona shakliga ega bo‘lib, uning kapitali aksiya hamda obligatsiyalarni chiqarish va sotish orqali cheklanmagan miqdordagi individual kapitalni birlashtirish natijasida tashkil etiladi. Aksiyadorlik jamiyatlari nafaqat aksiya chiqarish yo‘li bilan, balki davlat korxonalari negizida ham tashkil etilishi mumkin. Aksiyadorlik jamiyatida uning mulkdorlari — aksiyadorlar va boshqaruvchilar o‘rtasida mehnat taqsimoti mavjud bo‘ladi.

Ushbu shart-sharoitlarning yig‘indisini muhit deb hisoblansa, unda jamiyat hayotini belgilab beruvchi madaniyat, ta’lim, ilm- fan, siyosat va h.k.larning ta’siri ostida bu sharoitlarning chegarasi belgilanadi.

Tadbirkorlik bozor iqtisodiyoti sharoitida bu qadar ahamiyatli bo‘lsa, demak, tadbirkorlikni boshlashdan oldin qilinadigan ishlarni aniq tasavvur qilish imkoniyatiga ega bo‘lish lozimdir. Buning uchun tadbirkor bo‘laman degan shaxsda o‘z g‘oyasi bo‘lishi talab etiladi. Xizmat ko‘rsatishga, ishlab chiqarishga yoki savdoga yo‘naltirilgan g‘oyasi orqali tadbirkor shaxs har qanday tavakkal- chiliklarni yengib o‘tib, maqsadi sari harakat qilishi lozimdir. Boshqa g‘oyalardan farqli ravishda, tadbirkorlik g‘oyasini turlicha ta’riflash mumkin. Eng ommaviy ravishda e’tirof etiladigan ta’riflardan biri sifatida tadbirkorlik g‘oyasi quyidagicha ta’riflanadi.

G‘oyalar generatori (lotincha — ishlab chiqaruvchi) — inson aqli va qobiliyatini tavsiflovchi shaxsning sifati bo‘lib, begona g‘oyalarni umumlashtirib va uyg‘unlashtirib, o‘zining original g‘oyasini ishlab chiquvchi. G‘oyalar generatori original g‘oyani hisobga olgan holda, axborotlarni qayta ishlab yangisini, yanada unumlisini taklif etadi.

Tadbirkorlik g‘oyasi — bu odam (bir nechta shaxs)ning yoki tashkilotning o‘z atrofida (bozorda, ular yashaydigan jamoa) aniqlangan bir muammoni original usulda yechish yoki anglangan ehtiyojlarni qondirish zaruratiga javob reaksiyasidir.

Tadbirkorlik g‘oyasi — bu odamning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga eltuvchi fikrlar jamlanmasidir, ya’ni strategiyani amalga oshirishdagi taktik harakatlarning yig‘indisi bo‘lib hisoblanadi.

Hayotda har bir kishining qandaydir maqsadi bo‘ladi. Tnsonlar ko‘proq yaxshi yashashni, maqbul joylarda ishlashni va badavlat bo‘lishni orzu qilishadi. Maqsadlarga erishishda, asosan, boylik ham muhim ahamiyat kasb etganligi bois har bir kishi turli xil faoliyat yuritish bilan unga erishishga harakat qiladi. Tnsonni o‘z maqsadiga erishishida eng maqbul yo‘lni tanlay bilishi (o‘qituvchi, muhandis, sotuvchi) ham tadbirkorlikning bir ko‘rinishidir. Chunki bu bilan u o‘ziga eng qulay bo‘lgan daromad topish yo‘lini izlaydi. Buni insonning hayotda o‘z yo‘lini tanlay bilishi bilan bog‘lash mumkin. Shuning uchun tadbirkorlik — bu aynan savdodagi faoliyat emas, balki davlatning soliq yukini kamaytirish yo‘li orqali soliq to‘lovchilar sonini yanada ko‘pay- tirishga erishishi, korxona rahbari xodimlar holatiga qarab, moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishi natijasida samaradorlikni oshirishi, «Spark» rusumli avtomashinaning egasi mashinani gazlashtirishi kabilar ham o‘z kasb sohasidagi tadbirkorlik shakli bo‘lib hisob­lanadi. Inson qaysi sohada bo‘lmasin, yaxshi natijaga erishishi uchun, avvalo, unda g‘oya bo‘lishi lozim.

Yaxshi tadbirkorlik g‘oyasi — bu muvaffaqiyatli korxona tashkil etishning muhim tarkibiy qismi, aniqrog‘i, dastlabki bosqichi. Yaxshi tadbirkorlik g‘oyalari, odatda, o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi. Aksincha, ular mashaqqatli mehnat, tinimsiz harakatlar va, hattoki, tadbirkor tomonidan g‘oyalarni yaratishda, ochilayotgan imkoniyatlarni aniqlash va baholashda ijodkorlik namoyish etilishining natijasidir.

1^ A.A. Демин. Лидеры мирового бизнеса. Очерки. СПб., изд-во С.-Петерб. ун-та, 2003, стр. 183.