Qishloq xo'jaligida zamonaviy texnologiyalarni qo'llash samaradorlikni bir necha barobar oshirishi tajribada o'z tasdig'ini topmoqda

Qishloq xo'jaligida zamonaviy texnologiyalarni qo'llash samaradorlikni bir necha barobar oshirishi tajribada o'z tasdig'ini topmoqda. Davergeodezkadastr qo'mitasi ham ayni paytda “Gibrid turdagi muqobil energiya manbai” moduli asosida yaratilgan ana shunday zamonaviy innovatsion texnologiyani Jizzax viloyati Forish tumanida sinovdan o'tkazmoqda.
Lalmi va yaylovli hududlarda erosti suvlaridan foydalangan holda tomchilatib sug'orishni joriy qilishga mo'ljallangan mazkur texnologiya yangi intensiv bog' va tokzorlar barpo etish, mavjud erlardan samarali foydalanishni ta'minlaydi.

— O'zbekistonda yaylov erlar jami 21 million 15 ming 786 gektarni tashkil etadi, — deydi Davergeodezkadastr qo'mitasi axborot xizmati rahbari Ne'matjon Otamurodov. — Biroq bu erlarda to'liq suv chiqarishning imkoni yo'qligi bois, aksariyat qismidan qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etishtirishda foydalanilmaydi. Lalmi va yaylov erlardan faqat erosti suvlarini chiqarish orqali ekin parvarishlash mumkin. Ammo bunda yana bir muammo yuzaga keladi. YA'ni er- osti suvlarini nasos orqali chiqarish uchun elektr energiyasi kerak bo'ladi. Aksiga olib, elektr tarmog'i barcha lalmi va yaylov er maydonlariga etib bormagan, uni tortib borish xarajatlari dehqon va fermerlar uchun qimmatlik qiladi. Biz taklif etayotgan texnologiya esa ana shu muammolarga echim bo'ladi.

Qurilma erosti suvlaridan foydalangan holda ekinlarni uzluksiz tomchilatib sug'orishni ta'minlaydi. Gibrid turdagi muqobil energiya manbai quyosh paneli va shamol generatoridan iborat bo'lib, 1 sutkada 16-18 soat elektr toki ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. Quyosh va shamol bo'lmagan vaqtda esa bu vazifa qurilmaga o'rnatilgan maxsus akkumulyatorda to'plangan energiya yordamida bajariladi.

Quyosh batareyasining qulayligi shundan iboratki, u elektr ta'minoti etib bormagan hududlardagi 35 gektar er maydonini sug'ora oladi. Agar undan keng ko'lamda foydalanilsa, 70 gektargacha erni sug'orish mumkin.

Doimiy tarzda suv muammosi kuzatiladigan Forish tumanida avvallari 1 ta quduq suvi bilan 5 gektar maydon 5-10 kunda sug'orilgan bo'lsa, hozir ushbu qurilma yordamida 1 kunda 35 gektar maydon sug'orilmoqda.

Mutaxassislar yaqin yillarda mazkur samarali texnologiyani respublikadagi barcha lalmi va yaylov erlarda qo'llashni, qurilmani ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni maqsad qilgan.

UDK 621.223 SHAMOL-QUYOSH GIBRID ELEKTR STANSIYASI Pulatova Dilnoza Mannanovna катта ўқитувчи, Bekchanov Shaxzod Rahmonovich. Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети Annotasiya Maqolada shamol-quyosh gibrid elektr stansiyalar haqida yoritilgan. Gibrid stansiyaning ish jarayonlari va qandayo holatda gibrid stansiya qurish mumkinligi va axoli extyojiga qarab turli quvvatlarda shamol-quyosh gibrid elektr stansiyalarni urnatish mumkinligi tug‘risida yoritilgan. Kalit so‘zlar: quyosh energiyasi, shamol engergiyasi, gibrid elektr stansiya, potensial, shamol generatori. Аннотация В статье рассматриваются ветро-солнечные гибридные электростанции. Гибридная установка предназначена для строительства гибридной силовой установки различной мощности, в зависимости от рабочих процессов и возможности создания гибридной электростанции и исчерпания населения. Ключевые слова: солнечная энергия, энергия ветра, гибридная электростанция, потенциал, ветрогенератор. Abstract The article deals with wind-solar hybrid power plants. The Hybrid plant is designed to build a hybrid power plant with different capacities, depending on the work processes and how the hybrid power plant can be constructed and the population is exhausted. Keywords: solar energy, wind power, hybrid power plant, potential, wind generator. Bizga ma'lumki, sayyoramizda qayta tiklanmaydigan energiya manbalari narxlarining doimiy ko'tarilishi bilan bog'liq bo'lgan elektr energiyasi tariflarining o'sishidagi global tendentsiya biz hayotimizda muqobil energiya manbalaridan foydalanish masalalarini tobora jadal va agressiv ravishda hal qilishimizga olib keladi. Insoniyat uchun bunday "beg'araz" energiya manbalaridan biri shamol va quyoshning tuganmas energiyasidir. Respublikamiz quyosh energiyasi resurslariga boy hudud hisoblanadi. YUrtimizda yil davomida quyoshli kunlar 290-310 kunni tashkil etadi. Ushbu energiyaning yalpi potensiali 50 milliard 973 million tonna neft ekvivalentiga teng. Taqqoslash uchun shuni aytish mumkinki, O‘zbekistonda quyoshdan keladigan yillik energiya miqdori qazib olinayotgan neftga nisbatan o‘n ming marta kattadir. Bizda ushbu energiya imkoniyatlaridan hozirga qadar to‘liq foydalanilmayapti. Mamlakatimizda foydalanish mumkin bo‘lgan muqobil energiya manbaalaridan yana biri shamol energiyasi hisoblanadi. O‘zbekistonda er yuzasiga yaqin, ya’ni 10 metr balandlikkacha atmosferada shamol energiyasining texnik potensiali ancha yuqori. Bunda shamol uzluksiz esadigan ochiq tekisliklar, havo oqimi tezlashib o‘tadigan tog‘lar oraliqlari, botiqlar, mahalliy omillar tufayli hosil bo‘ladigan shamollar hisobga olinmagan. Agar shamol resurslari aniq va to‘liq o‘rganilsa, uning quvvati 20-30 mlrd kVt dan oshadi. Masalan, Bekobod shamolining kuchi 6-12 m/s.ga etadi. O‘zbekistonda shamol resurslaridan hamda quyosh energiyasidan unumli foydalanilsa, elektr energiyaga bo‘lgan ehtiyojning yarmini ham shamoldan va quyoshdan energiyasi yordamida qondirish mumkin. Biroq, olimlar sanoat va xususiy sektorda ularni integratsiyalashgan ya'ni birgalikda foydalanish, bu energetik resurslardan alohida foydalanishga qaraganda ancha samarali ekanligi haqida xulosa qilishdi. Bunday fikrlarga asoslanib, shamol va quyoshli gibrid elektr stansiyalarini yaratish g'oyasi. Ehtimol siz allaqachon tushunib turganizdek, shamol va quyosh energiyasidan energiya oluvchi sifatida foydalanish. Zamonaviy shamolquyosh inshootlarini yaratish uchun nafaqat moliyaviy va moddiy xarajatlarni talab qilish kerak, balki ilmiy-texnikaviy rejani ishlab chiqish zarur. Quyosh va shamol energetikasi elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun birgalikda foydalanilganda, tizim yanada ishonchli bo'ladi. Quyosh modullaridan farqli o'laroq, shamol generatorlari arzon elektr energiyasi ishlab chiqaradi. 396 Bunday qurilmalardan har qanday xolatlarda foydalanish mumkin va bu tizimlar dizel generatorlari va markazlashtirilgan elektr ta'minoti bilan birlashtirilishi uchun mo'ljallangan. Ushbu energiya tizimlarida birlamchi manbalardan olingan energiyani to'plash ularning 12 yoki 24 voltli kuchlanishli batareyalarda sodir bo'ladi. Bundan tashqari, statsionar batareyalardan bu to'g'ridan-to'g'ri oqim inverter yordamida elektr energiyasining 220V kuchlanishli va 50Hz chastotasiga aylantiriladi. Ushbu turdagi elektr stantsiyalari 50 Hz chastotali elektr toki elektr tarmoqlari va 220 V kuchlanishli elektr energiyasi iste'molchilari hamda 12, 24 va 48 voltli shahar iste'molchilari uchun mo'ljallangan. Bunday elektr stantsiyalar mavjud bo'lgan maishiy elektr tarmoqlariga, shuningdek favqulodda holatlar yoki favqulodda vaziyatlar uchun - statsionar sharoitlarda bo'lgani kabi - favqulodda zahira quvvat manbai sifatida foydalanish mumkin. 1-rasm Gibrit elektr stansiyasining namunaviy sxemasi Xududlarda yashayotgan axolining energiya ist’molini o‘rgangan holda biz quyidagicha gibrid elektr stansiyani qurish mumkin ekanligini o‘rganib chiqdik. Agarda aholilar yuklamasi 7.5 kVt ni tashkil etsa ushbu hududda Gibrid elektr stansiyani qurish talab etiladi. Bunda -quyoshfotoelektr qurilmasidan 4 kVt, -shamol generatoridan 3.5 kVt olishimiz kerak bo‘ladi. Ushbu hududlar uchun Quyosh va SHamol-gibrid elektr stansiyasining qo‘llanilishi, aholi yashash hududlaridagi energiya iste’molchilarining 53% ini quyosh fotoelektr stansiyalari yordamida, 47 % ini esa shamol energetik stansiyalari orqali ta’minlash ko‘zda tutildi. Bu elektr stansiya uchun - 2 ta 2 kVt li quyosh fotoelektr o‘zgartkichi, (CH400-60P markali) - 2 ta 2 kVt li shamol generatorlari, (WINDER T 20 markali) o‘rnatilish loyihasi qilingan. Quyosh fotoelektr o‘zgartkichida 2 kVt energiya olish uchun 400 Vattli panellardan 5 tasini parallel ulash orqali etarli quvvat olinadi va bu panellar bir joyga bir-biriga yaqin qilinib, quyosh fotoelektr qurilmasi qilib yig‘iladi. Aholilar yuklamasi 9.1 kVt ni tashkil etsa ushbu hududda ham Gibrid elektr stansiyani qurish talab etiladi. Bunda -quyosh fotoelektr qurilmasidan 6 kVt, -shamol generatoridan 3.1 kVt elektr energiya olishimiz kerak bo‘ladi. Ushbu hududlar uchun Quyosh-SHamol Gibrid elektr stansiyasining qo‘llanilishi, aholi yashash hududlaridagi energiya iste’molchilarining 66% ini quyosh fotoelektr stansiyalari yordamida, 34% ini esa shamol energetik stansiyalari orqali ta’minlash ko‘zda tutildi. 397 Bu elektr stansiya uchun -3ta 2kVtli quyosh fotoelektr o‘zgartkichi, CH400-60P markali -2ta 2kVtli shamol generatorlari, WINDER T 20 markali o‘rnatilish loyiha qilindi. Xar bir hududdagi gibrid elektr stansiyalar qurishda bu hududning iqlimi, tabiiy sharoiti va joylashuviga qarab qurildi. Muqobil energiya manbalaridan elektr stansiya qurishda ham o‘ziga hos afzalliklarga ega bo‘lgan elektr stansiyalar qurish imkoni mavjud. Biz ushbu qismda SHamol va quyosh –gibrid elktr stansiyasi strukturasi va ularning tarkibiy qismlarini ishlab chiqamiz. Gibrid elektr stansiyasining tuzilishi quyidagicha: -shamol generator, -quyosh panellari, -rostlagich, -zaryadlovchi qurilma, -zaryad nazoratkichi, -akkumlyator batareyalari, -invertor. Quyosh elektr stansiyasiningtuzilishi quyidagicha: -quyosh panellari, -zaryadlovchi qurilma, -zaryad nazoratkichi, -akkumlyator batareyalari, -invertor. 2-rasm Shamol-quyosh Gibrid elektr stansiyasi Aholi yashash joylari uchun juda qulay bo‘lgan bu elektr stansiyalarini harbir istiqomat qilayotgan shaxs o‘zi individualniy ishlatishi imkoni mavjud. Kerakli quvvatdagi elektr stansiyani qurishi ham mumkin. Bu elektr stansiyaning tarkibiy qismlari:shamol generator,quyosh panellari, zaryadlovchi qurilma, kontroller (zaryad nazoratkichi), akkumlyator batareyalari, invertorlar bir-biriga mos qilib tanlansa kerakli quvvat olinadi. Istemolchilar yuklamasiga nisbatan bu elektr stansiya quriladi. Istemolchilar elektr stansiyasiga o‘rnatilgan 3-Rasm. Shamol-quyosh Gibrid elektr stansiyasining namunaviy sxemasi. Gibrid elektr stantsiyalarining afzalliklari va kamchiliklari. Afzalliklari 398 • Barcha ob-havo sharoitlarida ishlashi • Iste'molchilarga minimal miqdorda elektr ta'minotining barqarorligi. • Avtonom elektr tizimida chiqish kuchlanishining barqarorligini ta'minlash. • Tarmoqda uzilishlar va kuchlanishning yo'qligi. • Hozirgi talablar asosida elektr tarmog'ingizni yangilash imkoniyati. • Atrof - muhitni muhofaza qilish uchun ekologik standartlarni ta'minlash. • Stantsiyaning uzoq umr ko'rishi, taxminan 10-15 yil. • Stantsiyaning samaradorligi energiyaning turli manbalari - shamol energetikasi, quyosh nurlari va ichki yonish dvigatelining yoqilg'isi (ichki yonish dvigateli) uchun optimallashtirilgan kombinatsiyani hisobga olgan holda stantsiyaning samaradorligi. Kamchiliklari Bunday stansiyalarning asosiy va katta kamchiliklari stansiyalarning harakatlanishiga qaramasdan, energiya juda kam quvvatda iste'molchilaga yetib borishi. 4-Rasm. Zamonaviy Gibrid elektr stansiyasining namunaviy sxemasi Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. D.M.Pulatova, S.Sh.Mahmudov Shamol agregatlariga xizmat ko’ratish va o’rnatish o’quv qo’llanma Tafakkuk bo’stoni, Toshkent – 2017 2. П.П. Безруких Использование энергии ветра. Техника, экономика, экология.-М.: «Колос», 2008 3. А.Дж. Обозов, Р.М. Ботпаев Возобновляемые источники энергии.-Бишкек, 2010