5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

20 – rasm.

Rasmda F₁ – sharning og’irlik kuchi, F₂ – Arximed kuchi, F – suyuqlikning qarshiik kuchi.

Bu kuchlarning muvozanat sharti:
F₁ = F + F₂ (5)
Bu kuchlarni hisoblaymiz:
F₁=mg=ρ₁Vg= πr³ρ₁g (6)
F₂= π³ρ₂g (7)
bu yerda ρ₁ – sharning, ρ₂ – suyuqlikning zichligi (5), (6) va (7) dan η ni hisoblaymiz
(8)
yoki
(9)
Bu yerda l – shar harakatlanayotgan menzurkaning balandligi, t – sharning tushish vaqti. Agar shar tezligi katta bo’lsa, Stoks qonuni bajarilmaydi.
Suyuqliklarning sirt tarangligi

Suyuqlik ichida joylashgan har bir molekulani barcha tomondan xuddi o’zi singari molekulalar o’rab turadi. Shuning uchun ularning bu molekulaga ko’rsatadigan natijaviy tortish kuchi nolga teng. Suyuqlik sirtida joylashgan molekulaga ichki tomondan o’zi singari molekulalarning tortish kuchi, ustki tomondan esa havo molekulalarining tortish kuchi ta’sir qiladi. Havo molekulalari suyuqlik molekulalariga nisbatan juda siyrak bo’lgani uchun ularning suyuqlik sirtidagi molekulaga ko’rsatadigan tortish kuchi juda kichik bo’ladi. Buning natijasida suyuqlikning ustki qatlamini ichkariga bosib turadigan ma’lum bir bosim paydo bo’ladi va unga Molekulayr bosim deyiladi.

21 – rasm.
Suyuqlikning sirtini chegaralovchi konturga ta’sir qiluvchi tortishish kuchlarining yig’indisiga sirt taranglik kuchi deyiladi.
Sirt taranglik kuchi suyuqlik sirtini chegaralovchi konturning uzunligi l ga proporsional
(1)
bu yerda -sirt taranglik koeffisienti bo’lib, u birligida o’lchanadi.
(2)
Suyuqlikning sirt taranglik koeffisienti son jihatdan suyuqlik sirtini chegaralab turuvchi konturning uzunlik birligiga ta’sir qiluvchi sirt taranglik kuchiga teng.
Quyida ayrim moddalar uchun sirt taranglik koeffisienti keltirilgan: