5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

19 – rasm

Yarim o’tkazuvchi to’siq orqali erituvchining diffuziyalanishiga osmos hodisasi deyiladi. Eritmada erigan moddaning parsial bosimiga teng bo’lgan ortiqcha bosim paydo bo’ladi va unga osmotik bosim deyiladi.

Bu hodisani Golland olimi Vant – Goff o’rganib, 1887 yilda quyidagi qonunni yaratdi.
Osmotik bosim eritmaning konsentratsiyasi va temperaturasiga to’g’ri proporsional bo’lib, erigan moddaning molekulyar massasiga teskari proporsional

bu yerda T- temperatura, R-universal gaz doimiysi, c – eritmaning konsentratsiyasi, μ – erigan moddaning molekulyar massasi.
Suyuqliklar yopishqoqligi
Mexanika bo’limida ideal suyuqlikning harakat qonunlarini ko’rib chiqqan edik. Ideal suyuqlik yopishqoqlikka ega emasligi ta’kidlangan edi. Lekin, barcha real suyuqliklar yopishqoqlikka ega. Gazlarning ichki ishqalanish kuchini hisoblaydigan Nyuton qonuni suyuqliklar uchun ham o’z kuchini saqlaydi.
Suyuqliklarning yopishqoqligi gazlarnikiga nisbatan yuzlab marta katta. Shuning uchun suyuqliklar yopishqoqligiga doir ikkita qonunni qarab chiqamiz.
1841 yilda fransuz olimi Puazeyl quyidagi qonunni yaratdi:
Suyuqlikning nay bo’ylab Laminar oqimining o’rtacha tezligi bosim gradienti ga, nay radiusining kvadrati r² ga to’g’ri proporsional bo’lib, suyuqlikning yopishqoqlik koeffisienti η ga teskari proporsionaldir.
(1)

manfiy ishora oqim tezligining bosim gradientiga teskari yo’nalganligini ifodalaydi. Δt vaqt ichida naydan oqib o’tayotgan suyuqlikning Δv hajmini hisoblaymiz:

(2)

(1) va (2) dan:

(3)

Yopishqoqlik tufayli suyuqlikda harakatlanayotgan jismga ishqalanish kuchi ta’sir qiladi. Ingliz olimi Stoks bu kuchni aniqlaydigan qonunni yaratdi:

Uncha katta bo’lmagan tezlik bilan harakatlanayotgan shar uchun suyuqlikning F qarshilik kuchi harakat tezligi ga, shar radiusi r ga va suyuqlikning yopishqoqlik koeffisienti η ga proporsional

(4)