5-mа’ruzа. O‘lchаsh xаtоliklаri va noaniqligi. Reja

O‘lchashlar noaniqligi bo‘yicha atamalar va ta’riflar 
 
Atamalar va ta’riflar. 
О'z DSt 8.010.1, О'z DSt 8.010.2, О’z DSt 8.010.3, 
О'zDSt 8.010.4 ga muvofiq o‘lchashlar noaniqligi bo‘yicha quyidagi atamalar va 
tushunchalar qo‘llaniladi: 
o‘lchashlar noaniqligi: 
o‘lchash natijalari bilan bog‘liq bo‘lgan va 
o‘lchanayotgan kattalikka yetarli asos bilan qo‘shib yozilishi mumkin bo‘lgan 
qiymatlar tarqoqligini (sochilishini) tavsiflovchi parametr. 
O‘lchanayotgan kattalik qiymatini ifodalash va uni baholash jarayoni (uning 
noaniqligini kuzatish) quyidagi 8-bosqichda amalga oshiriladi: 
1-bosqich. O‘lchanadigan kattalikning yozilmasini aniqlash va uning 
modelini tuzish; 
2-bosqich. Kirish kattaligining baholangan qiymatini aniqlash; 
3-bosqich. Standart noaniqlikni baholash; 
4-bosqich. Korrelyasiyaning tahlili; 
5-bosqich. Chiqish kattaligini baholanishini hisoblash; 
6-bosqich. Yig‘indi (jamlangan) standart noaniqlikni aniqlash; 

---

7-bosqich. Kengaytirilgan noaniqlikni aniqlash; 
8-bosqich. Noaniqlik bo‘yicha hisobot tuzish. 
Standart noaniqlik: 
standart og‘ish sifatida ifoda etilgan o‘lchash 
natijasining noaniqligi.
 
A turi bo‘yicha (noaniqlikni) baholash: Qator kuzatuvlarni statistik tahlil 
qilish yo‘li bilan noaniqlikni baholash usuli. 
Ko‘p hollarda o‘lchanadigan kattalik 
Q
u
 
oddiy o‘lchanadigan kattalik bo‘lib 
qolmay, balki, u quyidagi funksional bog‘liqlikda boshqa 
Q
1
, Q
2
, .... Q
n
 
o‘lchanadigan kattaliklarga bog‘liq bo‘ladi, 
),
,....,
,
(
2
1
n
u
Q
Q
Q
f
Q

va shunga ko‘ra jamlangan standart noaniqlik tushunchasi kiritilgan. Agar 
Q
1
, Q
2
, 
...., Q
n 
lar mustaqil (bog‘liq bo‘lmagan) kattaliklar bo‘lsa, u holda jamlangan 
standart noaniqlik quyidagicha ifodalanadi: 
,
2
2
1
2
i
n
i
i
u
i
u
Q
Q
U











Bu yerda 
2
i
U
- har qaysi A va B turlari bo‘yicha baholanadigan standart 
noaniqliklardir. 
Noaniqlikni A turi bo‘yicha baholash uchun quyidagi formula qo‘llaniladi:
,
1
)
(
)
(
1
2






n
Q
Q
Q
s
U
n
i
i
A
Bu yerda: 
Q
i
– takror kuzatishlardagi mustaqil (bog‘liq bo‘lmagan) qiymatlar; 
Q
- o‘rtacha arifmetik qiymat; 
n
– kuzatishlar soni. Noaniqlikni A turi 
bo‘yicha baholashni bazida standart og‘ishuv (chetlashuv), yoki oddiygina A 
turidagi standart noaniqlik deb ataladi.