5-Ma’ruza Neft tarkibidagi qo‘shimcha mahsulotlar Reja

С
6
Н
12
 
⇄
 С
6
Н
6
 + 3Н
2
 
С
6
Н
14
 
⇄
 С
6
Н
6
 + 4Н
2
 

---

Tajribalar kursatadiki, vodorodning bosimi kanchalik yukori bulsa, koks 
xosil bulishi shunchalik kam buladi. Bu ikkita uzaro sifatli xom ashyo olish uchun 
bir – biriga zid bulgan xolatda sanoat jarayoni uchun vodorod parsial bosimining u 
yoki bu variant uchun tugri tanlab olish talab etiladi. 
Katalitik riforming jarayonlarining eng birinchisi gidroforming deb yuritila 
boshlandi. Bu jarayon 480-550
0
С temperaturada amalga oshiriladi. Bunda 
vodorodning bosimi 15-25 at. atrofida buladi, katalizator sifatida alyumomolibden 
(МоО
3
/Al
2
O
3
) ishlatiladi. Xozirgi vaktda deyarli xamma katalitik riforming 
kurilmalari platinali katalizatorlar ishtirokida ishlab, bu jarayonning uzi 
platforming yoki riforming (alyumoplatinali katalizator bulganda) degan nomni 
oldi. Platinali katalizator alyumin oksidi bulib, unga 0,5-0,6 % platina mikdori 
surkalib xamda katalizatorla bir kancha ftori xam buladi. Bu katalizator 
bifunksional xarakterga ega, ya’ni bir vaktning uzida ikkita funksiya namoyon 
etadi. Alyumin oksidi, kislotali xarakterga ega. Shu ajoyib xossasiga asosan 
alyumoplatinali katalizatorda izomerizatsiyalanish reaksiyasi rivojlanib, u «karbon-
ionli» mexanizmi buyicha boradi. Bunda platina xamda boshka VIII-gurux 
metallari degidratlovchi bulib xisoblanadi. bu jarayon 480-5200S temperaturada, 
20-37 atmosferada boradi. Sirkulyatsiyalovchi gazda vodorodning mikdori 75 dan 
90 % gacha bushishi mumkin. Bu vaktda koks xosil bulishi kuchli tormozlanib, 
katalizatorni regenarsiya kilmay turib, 3-6 oy ishlatish mumkin. Regeneratsiyalash 
jarayoni xavo bilan inert gaz aralashmasini 300-4500S va 10-20 atm.bosimida 
puflash orkali amalga oshiriladi. Bir necha marta regeneratsiyalashdan sung 
katalizatorni almashtirish kerak. Shunday kilib, uning xizmat muddati 1,5-2 yilga 
yetadi. Platinali katalizator oltingugurtli birikmalarga juda sezgir bulib, bu narsa u 
uchun zaxar deb xisoblanadi. shuning uchun xomashyoda ozrok yoki kuprok 
mikdorda oltingugurtli birikmalar mavjud bulsa, bu xomashyoni kushimcha tarzda 
gidrotozalash kekrak buladi. gidrotozalashda zarur buladigan vodorod, shu 
katalitik riforming xosil buladigan jarayonning uzidan olinadi. Bu sezilarli 
darajada tozalash jarayonini arzonlashtiradi. Agar xomashyoda oltingugurtning 
mikdori yukori darajada (to 0,07 %) bulmasa, unda gidrotozalashsiz utkazish 
mumkin. Lekin sirkulyatsiyalovchi gazda tuplanuvchi oltingugurt atanal-aminli 
eritma bilan yuviladi.
Yukorida ta’kidlaganimizdek, katalitik riformingning jarayonining 
maksadi, avtomobil benzinning oktan sonini oshirish xamda aromatik 
uglevodorodlar ishlab chikarishni amalga oshirishdan iborat. Bu jarayonning 
xomashyosi sifatida benzin-ligroin (85-1800S), balki past benzin fraksiyasi 60-
850S li, benzol olish uchun 85-1100S li, toluol uchun 105-1400S yoki 120-1400S 
ksilol uchun ishlatiladi. 
Katalitik riforming sharoitida boradigan asosiy reaksiyalarni karaymiz.

---

1. Olti a’zoli naftenlarni degidratlanishi. 
Bu reaksiya jarayonning temperaturasida termodinamik extimolligi juda 
katta. Siklogeksanning degidratlanishida ozod energiyasining uzgarishi 3280S dan 
yukori temperaturada manfiydi. Bu reaksiya uchun chikarilgan tenglamadan 
kurinadiki: 
