5 маъруза. Кимё ва озиқ-овқат саноати корхонасининг меҳнат ресурслари

Касб (ҳунар) - бу маълум назарий ва амалий кўникмаларни талаб қилувчи меҳнат фаолиятининг алоҳида тури.
Мутахассислик - касб доирасидаги фаолият тури бўлиб, у ходимлардан қўшимча, чуқурроқ махсус таълим ва кўникмаларни талаб қилиб, ўзига хос, специфик ҳусусиятларга эгадир.
Мутахассис ва хизматчиларнинг малакавий даражаси маълумот, у ёки бу лавозимда иш тажрибаси билан белгиланса, ишчилар малакаси разрядлар асосида аниқланади.
Хизматчиларнинг касбий-малакавий структураси штат жадвали ҳужжатида акс эттирилади.


3. Кадрлар структураси
Кадрлар структураси ҳар бир бўлим бўйича аниқланади ва тахлил этилади.
1. Чиқиш коэффициенти-К_ч маълум давр мобайнида барча сабаблар бўйича ишдан бўшатилган (N_б) ходимлар сонининг шу даврдаги ходимларнинг (умумий) ўртача рўйхат сонига (N_ўр)бўлган нисбати билан аниқланади:

2. Кадрларни қабул қилиш коэффициенти-К_к - маълум давр мобайнида ишга қабул этилган (N_к) ходимлар сонининг шу даврдаги ходимларнинг ўртача –рўйхат сонига (N_ўр) бўлган нисбати билан белгиланади:

3. Кадрлар қўнимсизлиги коэффициенти-К_қўн - маълум давр мобайнида ишдан ўз ҳоҳиши билан бўшаган (N_x) ходимлар сонининг шу даврдаги ходимларнинг ўртача – рўйхат сонига бўлган нисбати билан аниқланади:

Ходимларнинг рўйхат сони –бу маълум кун ёки вақтдаги шу кун мобайнида ишга қабул қилинган ва ишдан кетганларни инобатга олган ходимларнинг рўйхат сонидир.
Маълум санада ишга чиққан ходимлар ҳозирги сонни ташкил қиладилар.


4. Кадрлар бошқаруви ва ишчи кучини режалаштириш
Кадрлар бошқаруви – бу менежментнинг бир қисми бўлиб, у корхона меҳнат ресурслари ва улар ўртасидаги муносабатлари билан бевосита боғлиқдир. Кадрлар бошқарувининг асосий мақсадлари қуйидагилардир:

• 
  корхонанинг кадрларга бўлган талаб, эҳтиёжини қондириш;
  
• 
  кадрларни рационал жойлаштириш, касб-малакавий жиҳатдан ва лавозимлар бўйича ўстиришини таъминлаш;
  
• 
  корхона меҳнат потенциалидан самарали фойдаланиш.
  

Ишчиларнинг сони сменалик, ҳозирги (ишга чиққан), штат ва рўйҳат сонларидан иборат.
Ишчиларнинг сменалик сони (n_см) уларнинг энг минимал сонини ифодалаб, смена мобайнида ишлаб чиқариш жараёнини таъминлаш учун зарур бўлган ишчилар сонидан иборат. Сменалик сон меҳнат нормалари асосида ҳисобланади.
Ишчиларнинг ҳозирги сони (n_cут) уларнинг сменалик таркибини суткадаги сменалар сони кўпайтмасига тенг,яъни:

Ишчиларнинг ҳозирги сони ҳамда резерв сонларнинг йиғиндиси уларнинг штат сонини ифодалайди, яъни:

Ундан ташқари, ҳар бир корхона турли таътиллар (меҳнат ва декрет)га чиққан, давлат ва жамоатчилик вазифаларини ўташ, касаллик сабабли ишга чиқмаган ишчилар ўрнига ҳам қшшимча ишчиларнинг режали резервига эга бўлиши шарт. Штат сони ва ушбу резерв йиғиндиси ишчиларнинг рўйхат сони ни ташкил қилади ва корхона, цехни маълум касб ҳамда малакаси бўйича умумий эҳтиёжини ифодалайди.

Кимё ва озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришга хос аппаратурали жараёнларда ишчиларнинг сменалик сони бошқариш, хизмат кўрсатиш нормалари асосида аниқланади.
Ишчиларнинг сменалик сонидан ҳозирги сонига ўтиш учун иш тартиби (режими) ва ишчи сменалар бир-бирига ўтиш графигини билиш кифоя.
Ишчиларнинг умумий рўйхат сонини аниқлаш учун иш вақти балансини тузиш лозим бўлади. Бу баланс асосида режалаштирилган давр мобайнида бир ишчи ишлаб бериши зарур иш кунлари ва соатлари ҳисобланиб, у меҳнат ва иш ҳақи бўлимида тузилади.
Баланс ҳисобида календар вақт (365)дан байрам ва дам олиш кунлари айирмаси номинал иш вақти фонди , яъни ҳар бир ишчи ищлаб бериши мумкин бўлган вақт (Т_ном)ни ташкил қилади.
Номинал иш вақти фондидан барча сабаблар (балансда қайд этилган) бўйича ишга чиқилмаган кунлар айрилиб, баланс якунида ҳар бир ишчи йил давомида ишлаб бериши зарур бўлган иш вақтининг унумли фонди (Ту) аниқланади:
Т_ном = 365 - байрам ва дам олиш кунлари; Т_у = Т_ном - ишга чиқмасликлар.
Календар фондининг унумли иш вақти фондига нисбати ишчиларнинг ҳозирги сонидан рўйхат сонига ўтиш коэффициентини белгилайди (узлуксиз ишлаб чиқаришда):

Баланс ҳисобида календар вақт (365)дан байрам ва дам олиш кунлари айирмаси номинал иш ҳақи фонди, яъни ҳар бир ишчи ишлаб бериши мумкин бўлган вақт (Т_ном)ни ташкил қилади.

Номинал иш вақти фондидан барча сабаблар (балансда қайд этилган) бўйича ишга чиқилмаган кунлар айрилиб, баланс якунида ҳар бир ишчи йил давомида ишлаб бериши зарур бўлган иш вақтининг унумли фонди(Т_у)аниқланади:
Т_ном=365-байрам ва дам олиш кунлари;
Т_у=Т_ном-ишга чиқмасликлар
Ишчилар рўйхат сонининг ҳисоби :

ёки:

бу ерда К₁ - штат сонидан рўйхат сонига ўтиш коэффициенти.
Қуйида 1 ишчининг йил мобайнидаги тахминий иш вақти баланси келтирилган:

№	Кўрсаткичлар	кун, соат	Иш тартиби
			Узлуксиз	Узлукли
1	календар фонди (Ткал)	кун	365	365
2	Ишсиз вақт: а) дам олиш кунлари б) байрам кунлари	кун	91 -	104 8-9
3	Иш вақтининг номинал фонди (Тном=Ткал-ишсиз вақтлар)	кун	274	253
4	Режалаштирилган ишга чикмасликлар: а) меҳнат таътиллари б) касаллик сабабли г) декрет бўйича д) давлат ва жамоат вазифаларини утиш	кун	24	18
5	Унумли иш вақти фонди (Ту = Тном - реж.чикмасликлар)	кун
6	Смена давоми	соат	8	8
7	Унумли иш вақти фонди	соат
8	Штат сонидан руйхат сонига утиш коэффициенти К1,2=Тном/Ту