5 маъруза: Гносеология-билиш назарияси

Ҳиссий билиш шакллари

• Ҳиссий билиш шакллари қуйидагилар: сезги, идрок, тасаввур.Сезги – нарсалар айрим хоссаларининг сезги аъзолари орқали ҳис қилинган оддий образи, инъикоси, нусхаси ҳисобланади. Сезги аъзоларига бевосита таъсир кўрсатувчи предметлар, уларнинг хоссалари ва муносабатларини акс эттирувчи яхлит образни идрок этиш деб аталади.

Ҳиссий билиш шакллари

• Тасаввурлар – бу бир пайтлар инсоннинг сезги аъзоларига таъсир кўрсатган ва кейинчалик мияда сақланиб қолган алоқалар бўйича гавдаланадиган нарсаларнинг образларидир. Тасаввур хотира билан узвий боғлиқ. Хотира ўтмиш ва ҳозирги замонни бирлаштиради, уларнинг бир-бирига ўтишини таъминлайди.

Мантиқий билиш шакллари

• Тушунча – нарсалар ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим хосса ва алоқалари акс этувчи фикр.
• Мулоҳаза – бирор нарса-ҳодиса ҳақидаги тасдиқлаб ёки рад этилиб айтилган фикр
• Хулоса чиқариш – бир ёки ундан ортиқ фикрдан мантиқий қоидалар асосида янги фикр ҳосил қилишдир.

Илмий билиш даражалари

• Илмий билишнинг олий даражаси – интуитив, қалбан билишдир.
• Интуиция – ҳақиқатни мантиқий далиллар ёрдамисиз, бевосита англаб етиш қобилиятидир. Лекин бу қобилият фақат айрим шахсларгагина хосдир. Фақат истеъдодли, меҳнаткаш ва тиришқоқ одамларгина интуитив билишга қодир.

Ҳақиқат тушунчаси

• Ҳақиқат – билиш назариясининг бош категорияси. Ҳақиқат инсон билимларининг воқеликка мувофиқ келишидир. Ҳақиқатни очиш ёки илмий ҳақиқатга эришиш ҳар қандай илмий билишнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Ҳақиқат ўзининг мазмунига кўра мутлақ ва нисбий бўлиши мумкин.

Ҳақиқат тушунчаси

• Мутлақ ҳақиқат – предметни келажакда тўлдирилиши ёки унга аниқлик киритилиши мумкин бўлмаган тарзда тўла, мукаммал билишдир.
• Нисбий ҳақиқат – келажакда тўлдирилиши мумкин бўлган билимдир.
• Объектив ҳақиқат – билимларимизнинг инсон ва инсониятга боғлиқ бўлмаган мазмуни.