5 маъруза: Гносеология-билиш назарияси

Фалсафий билим

• Фалсафий билимнинг бош вазифаси санъат ва дин билан уйғун ҳолда– инсоннинг дунёда маънавий мўлжал олишига кўмаклашишдан иборат. Фалсафа дунёни инсонга боғлаб ўрганади. Фалсафий билим донишмандлик сифатида тавсифланади. Донишмандлик – дунёни ва инсоннинг ундаги ўрнини яхлит тушуниш андозаси

Илмий билим

• Илмий билим. Билишнинг энг олий шакли фандир. Умумий ҳолда қаралса, илмий билиш объектлари 3та: табиат, жамият ва инсон. Шунга мос равишда фанлар ҳам 3та соҳага ажралган: табиий фанлар, ижтимоий фанлар ва инсонни ўрганадиган фанлар. Фанларнинг асосий вазифаси соҳага алоқадор қонуниятларни кашф қилиш ва жамиятга етказишдан иборат.

Билиш объекти ва субъекти

• Билиш объекти бизни қуршаб турган олам, ундаги нарса ва ҳодисалар.
• Билиш субъекти – бу инсон, микрогуруҳ, ижтимоий гуруҳ, синф, жамият. Лекин шуниси эътиборлики, инсон билишнинг ҳам субъекти, ҳам объектидир.Чунки табиат, жамиятни ўрганишда инсон субъект, инсонни объект сифатида психология, анатомия, тиббиёт, фалсафа, мантиқ, этика, эстетика каби фанлар ўрганади.

Билиш нима?

• Билиш инсоннинг табиат, жамият ва ўзи тўғрисида билимлар ҳосил қилишга қаратилган ақлий, маънавий фаолият туридир. Инсон олам тўғрисида билим ва тасаввурга эга бўлмай туриб, фаолиятнинг бирон-бир тури билан муваффақиятли шуғуллана олмайди. Билишнинг маҳсули илм бўлиб, унинг воситасида инсон дунёни ўзгартиради. Билиш инсонгагина хос бўлган маънавий эҳтиёж, ҳаётий заруриятдир.

Илмий билиш даражалари

• Билиш даражаларини шартли равишда: қуйи, юқори ва олий даражага ажратиш мумкин. Билишнинг қуйи даражаси барча тирик мавжудотларга хос бўлиб, ҳиссий билиш дейилади. Ҳиссий билиш сезгилар воситасида билишдир. Фалсафа тарихида инсон оламни фақат сезгилар орқали билади, деган йўналиш сенсуализм (сенсор-сезги) деб номланади.

Илмий билиш даражалари

• Билишнинг юқори даражаси – ақлий (мантиқий) билишдир. Мантиқий билишнинг асосий 3та шакли бор: тушунча, мулоҳаза, хулоса чиқариш. Фалсафа тарихида инсон дунёни фақат ақл (идрок) ёрдамида билиши мумкин, деб ҳисоблаганлар рационалистлар (ratio-ақл) деб аталади. Уларнинг фикрича, сезгиларга ишониб бўлмайди, улар бизга нотўғри маълумот беришади.