5-Laboratoriya ishi Mavzu : Turg’unlikni ta’minlash, rostlash sifatini oshirish, chiziqli avtomatik sistemalarni sintez qilish

Dag`al teskari bog`lanishlar elementlari
Dag`al teskari bog`lanishlar fizik belgilariga qarab turlicha bo`lishlari mumkin. SHulardan bir nechtasini ko`rib chiqaylik:
1) Mexanik teskari bog`lanish
Mexanik sozlagichlarda qattiq richaglar yordamida amalga oshiriladigan dag`al teskari bog`lanishlar ko`p tarqalgandir. 13.1-rasmda servo­motor Porsheni va suyuqlik taqsimlovchi klapan o`rtasida qo`shimcha dag`al bog`lanishni amalga oshiruvchi a b qattiq richagdan foydalanish misoli ko`rsatilgan. SHu dag`al teskari bog`lanish tufayli statik xatoliklar mavjud bo`lgan hollarda (chizmada strelkalar orqali yog`ni quyish va to`kish ko`rsatilgan) tizimda turg`unlik tahminlanadi.
Yana qator boshqa misollarni keltirish mumkin: richagli-pnevmatik, richagli-gidravlik, mushtumchali, lekalosimon va hakazo.

1-rasm.
2) Elektromexanik teskari bog`lanish

Elektr boshqarish tizimlarida elektromexanik va elektr teskari bog`lanishlar qo`llaniladi.

2-rasm.
SHularning ichida ko`proq qo`llaniladigan sxemalardan biri ko`prik sxemasi (13.2<sub>a</sub>-rasmga qarang) bo`lib, unda ko`prikning elementlaridan biriga mexanik tahsir qilish natijasida elektr teskari bog`lanish signali kiritish yo`li bilan amalga oshiriladi. 7.2nchi b-rasmda esa elektromexanik teskari bog`lanish variantlaridan yana biri ko`rsatilgandir: r<sub>1</sub> va r<sub>2</sub> reostatning siljigichlariga tahsir qilish natijasida transformatorning w<sub>1</sub> va w<sub>2</sub> ikkinchi chulg`amlaridan kuchaytirgich k ning kirishga kelayotgan elektr signal kattaligi o`zgaradi. Transformatorning birlamchi chulg`ami o`zgaruvchan tok tarmog`ida oziqlanadi. Teskari bog`lanishni ishorasini transformotorning ikkinchi chulg`amlarini uchlarini almashtirib ulanish yo`li bilan bemalol o`zgartirilishi mumkin.

Bahzi hollarda tezkor teskari bog`lanishga ega bo`lish uchun elektr ko`prikli bog`lanishlardan foydalaniladi; bunda ko`prikning teskari bog`-lanishda foydalaniladigan yelkasidagi qarshilik o`rniga taxogeneratorning yakori ulanadi, bu esa bajaruvchi dvigatelning o`qini burchak aylanishiga Proportsional ravishda elektrsignali kiritib berib turadi.