5 aylana bo’ylab aylanish harakati dinamikasi

Jismning vazni deb Yerga tortilishi natijasida vujudga keladigan va uni erkin tushishdan saklab turgan tayanchga yoki ilgakka ko’rsatadigan bosim kuchiga aytiladi. Jismlarning erkin tushishi — Yerning tortish kuchi maydonida jismlarning nolga teng boshlangʻich tezlikda harakatlanishi. J. e. t. tezligi v Yer markazigacha boʻlgan masofaga va muhit (havo, suv)ning qarshilik kuchiga bogʻliq. Ogʻirlik — Yer tortish kuchi maydonida tinch turgan jismning uning erkin tushishiga toʻsqinlik qiladigan gorizontal tayanch (yoki osma) ga taʼsir kuchi. Nyutonning ikkinchi qonuniga koʻra (qarang Nyutonning mexanika qonunlari), jismning vazni P=m(g — a) =F(h — a/g),

7 Impuls. Izolyatsiya qilingan tizimda impulsning saqlanish qonuni.

Impuls (lot. impulsus — zarba, turt-ki) — 1) mexanikada — mexanik harakat oʻlchovi; moddiy nuqta deb hisoblanishi mumkin boʻlgan jism massasi t ni uning harakat tezligi v ga koʻpaytmasiga teng boʻlgan kattalik : R= mv. Impulsning saqlanish qonuni ¹⁰tabiatning asosiy qonunlaridan biridir. Harakatdagi jism massasining uning tеzligiga ko’paytmasi (р=m)ni yuqorida biz jism impulsi dеb atagan edik. Nyutonning birinchi qonuniga asosan, to’g’ri chiziqli tеkis harakatdagi jismga boshqa jismlar (tashqi kuch) ta'sir etmasa, u o’zining to’g’ri chiziqli harakatini davom ettiradi, ya'ni uning tеzligining son qiymati va yo’nalishi o’zgarmaydi. Binobarin, jismga tashqi kuch ta'sir qilmasa, uning impulsi o’zgarmaydi (saqlanadi). Bu xulosa bitta jism uchun impulsning saqlanish qonunini ifodalaydi.

8 Mexanik ish va energiya

 Mexanik ish. Kuch yo’nalishi ko’chish yo’nalishi bilan mos tushgan holda kuch modulini ko’chish moduliga ko’paytmasiga teng bo’lgan A skalyar kattalik kuchning ishi deb ataladi. Energiya (yun.— harakat, faoliyat) — har qanday koʻrinishdagi materiya, xususan, jism yoki jismlar tizimini tashkil etuvchi zarralar harakatining hamda bu zarralarning oʻzaro va boshqalar zarralar bilan taʼsirlarining miqdoriy oʻlchovi

11 Tebranma harakat. Mayatnik.

Vaqt  o‘tishi  bilan  takrorlanuvchi  harakat  yoki  fizik  jarayonlar  tebranishlar  deb  ataladi. 

Tabiatda  va  texnikada  tebranma  harakatlar  keng  tarqalgandir.  Misol  uchun  soat  mayatnigining 

tebranishi,  o‘zgaruvchan  elektr  toki  va  boshqalar.  Shuning  uchun  tebranma  harakatlarning  fizik 

tabiatiga  qarab  ularni  mexanik,  elektromagnit  va  boshqa  tebranishlarga  ajratish  mumkin.  Ammo 

tebranma harakat yoki jarayonlar turli bo‘lishiga qaramay, ularning barchasi umumiy qonuniyatlar 

asosida yuzaga keladi. Mayatnik — tashqaridan taʼsir ettirilgan kuchlar, xususan, tortishish kuchi taʼsirida qoʻzgʻalmas nuqta yoki oʻq atrofida tebranma harakat qiladigan qattiq jism. 1) Matematik M. — biror qoʻzgʻalmas nuqtaga vaznsiz va choʻzilmaydigan ipga osib qoʻyilgan moddiy nuqta M. ogʻirlik kuchi taʼsirida vertikal (tik) tekislikda tebranadi. M. turli asboblarda, soatlarda, i. t. ishlarida qoʻllaniladi.^[1]