5 -mfvzuyarim o’tkazgichli asboblar yarim o’tkazgich asboblar hosil qilishning fizik asoslari

5.4. Stabilitron va stabistorlar
Stabilitronlar diodlarga elektr buzilishlarining qaytar bo’lishi katta amaliy ahamiyatga ega. CHunki bunda teskari tokning biror kichik qiymatdan boshlab dioddagi potentsial tushuvchi tokka bog’liq bo’lmay qoladi. Yarim o’tkazgichli diodning bu xususiyati uni kuchlanishi stabilizatsiyalovchi element sifatida ishlatish imkonini beradi. Bunday yarim o’tkazgichli diodlar stabilitronlar deb ataladi.
Stabilitron kuchsimon yorib o’tish hodisasiga asoslanib ishlaydi. Stabilitron qo’yilgan teskari yo’nalishdagi kuchlanish orttirib borilsa, dioddan o’tadigan teskari tok miqdori juda kichik bo’lganligidan, sxemaning chiqishidan kuchlanish ham ortib boradi. Kuchlanish miqdori kuchsimon yorib o’tish miqdroriga yetganda dioddan o’tayotgan tok keskin ortib ketadi. CHiqish kuchlanishi esa bir oz kamayadi. Kirish kuchlanishning bundan keyingi ortishi stabilitron orqali o’tuvchi tokni oshirishga sarflanadi va chiqish kuchlanishi deyarli o’zgarmaydi. Bu oraliqqa to’g’ri kelgan chiqish kuchlanishi, stabilitronning stabilizatsiyalash kuchlanishi deb ataladi.
Stabilitronlar stabilizatsiyalash va impul’slarni amplituda qiymati bo’yicha cheklash uchun mo’ljallangan. Bulardan tashqari, ularni berilgan kuchlanishning tayanch manbalari sifatida ham ishlatish mumkin.
Stabilitronning tuzilishi va uning VAT-lari 5.8-rasmda ko’rsatilgan. Stabilitron diod uchun asosiy material sifatida ak­tseptor aralashmali alyuminiy eritib kiritilgan n turli krem­niy plastinkasi olinadi. p-n o’tishli kristallni germetik berk metall ekran ichiga joylashtiriladi. VATning teskari toklar sohasiga to’g’ri kelgan qismi toklar o’qiga parallel bo’lgan tik to’g’ri chiziq, ko’rinishida bo’ladi. Demak, tok keng chegaralarda
o’zgarganda ham, stabilitron kuchlanishi deyarli, o’zgarmaydi. Stabilitronlar ketma-ket ulanganda, umumiy kuchlanish ayrim stabilitronlar kuchlanishlarining algebraik yig’indisiga teng.
U_{cm umum} = U_cm1 ⁺ U_sm1 +….+ U_{sm 1} (5.1)
Stabilitronning parametrlari quyidagilar:

1. Stabilizatsiya kuchlanishi.

2. Stabillashgan kuchlanishning harorat koeffitsienti.
3. Differentsial qarshiligi.