5 -mfvzuyarim o’tkazgichli asboblar yarim o’tkazgich asboblar hosil qilishning fizik asoslari



Download 1,02 Mb.
bet2/12
Sana09.07.2022
Hajmi1,02 Mb.
#759081
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
5 мавзу

4,2- rasm. Energetik zonalar: a – o’tkazgichlarniki; b – yarim-o’tkazgichlarniki; v – dielektriklarniki (1 – o’tkazuvchanlik zona; 2- valent zona; 3 – taqiqlangan zona).
Valent zonasidan elektron chiqib ketganda, unda “teshik” deb ataluvchi bo’sh (vakant) o’rin hosil bo’ladi (4.3- rasm ). Erkin elektron boshqa zarrachalar bilan to’qnashganda, o’z energiyasining bir qismini sarflaydi va bu energiya sathida yana kovalent bog’lanishga kirishadi. Bu hodisaga rekombinatsiya jarayoni deyiladi.
Elektron-teshik juftlarining hosil bo’lish jarayoni, parallel ravishda o’tadi va issiqlik muvozanatida erkin elektronlarning soni o’rta hisobda o’zgarmas saqlanadi. Atom bilan bog’langan elektronning energiyasi sathdan ortiqroq bo’lsa, valent zonasida­gi vakant (bo’sh) sathga o’tishi va zaryad tashuvchi bo’lishi mumkin.

a) b)
4.3 rasm.Elektron – teshik juftlarining hosil bo’lishi:a–germaniyda, b–energetik diagramma: 1-o’tkazuvchanlik zona, 2–taqiqlangan zona, 3–valent dona, 4–elektron-teshik juftlarining hosil bo’lishi.
Sof yarim-o’tkazgichlarda zaryad tashuvchilar kontsentratsiyasi, ya’ni erkin elektron va teshiklar soni bir santimert kubda 1017 ta bo’lib, solishtirma elektr qarshiligi 0,65 Omm (germaniy) dan 10 Omm (selen) gacha bo’ladi. Yarim o’tkazgichdagi jarayonlarni modellashtirish qulay bo’­lishi uchunbog’langan elektronlar harakati o’rniga zaryad va massalari elektronlarnikiga teng, lekin ishorasi qarama-qarshi bo’lgan kvazzizarracha-teshiklar harakati tekshiriladi. Ularning harakat yo’nalishi elektronlar harakati yo’nalishiga teskari olinadi. Zaryad tashuvchilar - elektron va teshiklar harakati umumiy holda, ikkita komponentdan tashkil topadi: kontsentratsiyasi kam bo’lgan yo’nalishida vujudga kelayotgan tartibsiz harakat - diffuziya va tashqi elektr maydon ta’siridagi harakat-dreyfdan iborat. Sof yarimo’tkazgich ishtirokida ko’rib o’tilgan holat unga juda oz miqdorda (10-4-10-6 %) aralashma qo’shilishi tufayli keskin o’zgarib ketadi. Masalan, germaniy kristall panjarasida besh valentli mish’yak atomi (4.4 a-rasm) aralashmasi bo’lsa, uning to’rtta valent bog’langan elektronlari germaniy atomlari bilan kovalent bog’lanish o’rnatishda ishtirok etadi, beshinchi elektron esa “o’zining” atomi bilan o’zaro ta’sirlashadi. Bu beshinchi elektron atom bilan kristall panjarada mustahkam aloqada bo’lmay, erkin elektron bo’lib qoladi. Aralashmaning beshinchi “ortiqcha” elektroni tashqi ta’sir natijasida “o’zi­ning” atomi ta’siridan chiqib ketadi va zaryad tashuvchilarning dreyf oqimini hosil qilishi yoki erkin harakatlanishi mumkin. Boshqacha aytganda, yarim o’tkazgichlarda aralashmalarning bo’lishi, legirlangan yarim o’tkazgich elektr qarshiligining keskin kamayishiga (germaniy uchun 10-4 Ommm va kremniy uchun 0,5 Ommm) va ko’p miqdorda erkin elektronlar hosil bo’lishiga olib keladi. Erkin elektronlar harakati bilan yuzaga kelgan o’tkazuvchanlikni n-turli elektron o’tkazuvchanlik, materialning o’zini esa n-turli yarimo’tkazgich deb ataladi (n - lotincha negativ - manfiy so’zidan olingan). Yarim o’tkazgichdagi elektron o’tkazuvchanlikni hosil qiluvchi aralashmalar donorlar deyiladi. Donor aralashmali valent elektronlarning energetik sathlari (o’tkazuvchanlik zonasi) yarimo’tkazgichning taqiqlangan zonasidan yuqoriroqda joylashgan bo’ladi. Bunday bo’lishi materiallarda donor sathlarini hosil qiladi. (rasm 4.4 b-rasm).

Download 1,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish