5- mavzu. Kvant biofizikasi elementlari

5. Qo’zg’algan holatning xossalari va asosiy fotokimyoviy jarayonlar
Elektrolni qo’zg’algan holatidagi molekula, asosiy holatdagi molekuladan kuchli darajada farqlanadi. Qo’zg’algan molekulalar kislota- asos tip kimyoviy reaksiyalarga osonlik bilan kirishadi. Qo’zg’algan holatning kislota- asos xossalarini turli rN sharoitida qo’zg’algan protonni molekulalar konsentrasiyasini spektran o’lchab aniqlash mumkin. Ko’p atomli katta molekulaning elektrolni qo’zg’alish konfigurasiyasi shundayki, elektrollarning asosiy qismi bog’lovchi orbitallarda qolib, molekulaning geometriyasi kuchli darajada o’z­garmaydi. Atomlararo bog’ holati tubdan o’zgaradigan hollar bundan mustasno.
Asosiy fotokimyoviy reaksiyalar - bu fotoqaytarilish, fotooksidlanish, 1qayta guruhlanish va izomerlanish, fotokimyoviy parchalanish va shu singari reaksiyalardir.
Diyen va triyenlarning eng umumiy foto qayta qurilish reaksiyalaridan biri-strukturaviy izomerlanish, ya’ni izomernanish bo’lib, unda - va  - bog’lar uziladi yoki ular yangidan hosil bo’ladi. Kansiferol lar (D vitaminlar)ning yorug’likdan o’zgarishi shu xil reaksiyalar jumlasiga kiradi. Onefinni bog’larga ega moddalarning sistrans-izomernanishi fotoizomerlanishning boshqa bir turidir. Trans-izomerlar, sis-izomerlarga qaraganda uzun to’lqin sohasini kuchliroq yutadi. Shuning uchun ham uzun to’lqin sohasiga oid nur ta’sir etganda, sis-izomerlar ustunnik oladigan, fotostasionar honat qaror topadi. Foto­resensiya asosida Retinalning sis-trans-izomernanish reaksiyasi yetadi. Ochiq holatdagi tetrapirrolning izomernanishi, o’simniklar fotomorfogenezining regulyatori - fitoxromning fototrigger ta’sirga sabab bo’ladi.
ERKIN RADIKALLAR VA ERKIN RADIKALLI JARAYONLAR.
Erkin radikallar va ularning xossalari.
Juftlanmagan elektronga ega molekula yoki uni fragmenti erkin radikal deb ataladi. Erkin radikal tegishli modda kimyoviy formunasi ustiga qo’yiladigan qalin nuqta orqali ifodalanadi. Masalan, H^’, OH’ va h.k.
Erkin radikallar, radikan hosil qinuvchi moddalar tabiatiga bog’liq holda, neytral kation yoki anion holatida ham bo’lishi mumkin. Masalan, tirozin molekulasi sharoitiga bog’liq holda neytral yoki kation radikali holatida uchraydi.
Anion radikalga kislorodning superoksidanion radikalini misol qilish mumkin - O₂^-‘ Demak, molekulada juftlanmagan elektrolning paydo bo’lishi bo’sh vaneltnikning paydo bo’lishiga ekvivanentdir.Erikin radikallarga xos xususiyatlar:
yuksak kimyoviy aktivlik; paramagnitlik; zanjirli reaksiyalarni boshlab berish.