5- маъруза. Маълумотнинг бутунлиги Кутиладиган натижа

Хэш – функциялар асосида маълумот бутунлигини текшириш 
Юқорида 𝑀𝑀 маълумот бутунлигини текширишда ℎ(𝑀𝑀) ни ҳисоблаш ва 
қабул қилувчига 𝑀𝑀, ℎ(𝑀𝑀) ни юбориш орқали амалга оширишнинг камчилиги 
ҳақида айтиб ўтилган эди. Шунинг учун, амалда хэш функциялардан 
маълумот бутунлигини таъминлашда бевосита фойдаланилмайди. Бошқа сўз 
билан айтганда, хэш функциялардан маълумот бутунлигини таъминлашда 
ҳисобланган хэш қиматни ўзгартира олмасликни кафолатлаш мақсад 
қилинади. Буни амалга ошириш учун балки хэш қийматни симметрик калитли 
шифрлар асосида шифрлаш зарурдир (яъни, 𝐸𝐸(ℎ(𝑀𝑀), 𝐾𝐾)). Бироқ, буни амалга 

---

оширишнинг соддароқ усули – хэшланган МАС (hashed MAC ёки HMAC) 
мавжуд.
Бунга кўра, хэш қийматн шифрлашнинг ўрнига, хэш қийматни ҳисоблаш 
жараёнида калитни бевосита маълумотга бириктириш амалга оширилади. 
HMAC 
тизимида калитлар қандай бириктирилади? Умумий ҳолда икки усул: 
калитни матнни олдидан қўйиш (ℎ(𝐾𝐾, 𝑀𝑀)) ёки калитни матндан кейин қўйиш 
(
ℎ(𝑀𝑀, 𝐾𝐾)) мавжуд бўлсада, уларнинг ҳар иккаласида жиддий хавфсизлик 
муаммоси мавжуд. 
Хэш функциялар ҳам симметрик криптотизим ҳисобланади ва 
симметрик блокли шифрлаш каби маълумотни хэшлашда блокларга ажратади. 
Одатда аксарият хэш функциялар учун (масалан, MD5, SHA1, Tiger) блок 
узунлиги 64 байтга ёки 512 битга тенг.
HMAC 
тизимида калит маълумотга қуйидагича бириктирилади. Дастлаб 
хэш функциядаги блокнинг узунлиги байтларда аниқланади. Масалан. MD5 
хэш фукнциясида блок узунлиги 𝐵𝐵 = 64 байтга тенг. Олинган калит (𝐾𝐾) 
узунлиги ҳам блок узунлигига олиб келинади. Бунда 3 та ҳолат бўлиши 
мумкин: (1) агар калитнинг узунлиги 64 байтга тенг бўлса, ҳеч қандай ўзгариш 
амалга оширилмайди, (2) агар калитнинг узунлиги 64 дан кичик бўлса, у ҳолда 
этмаган байтлар ўрни ноллар билан тўлдирилади, (3) агар калит узунлиги блок 
узунлигидан катта бўлса, калит дастлаб хэшланади ва ҳосил бўлган хэш 
қийматнинг ўнг томонидан блок узунлигига етгунча ноллар билан 
тўлдирилади. Шу тариқа, калит узунлиги блок узунлигига мослаштирилади.
Қуйидаги 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ва 𝑜𝑜𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ўзгарувчилар қуйидагича ҳосил қилинади: 
𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 = 0𝑥𝑥36 ни 𝐵𝐵 марта такрорлаш натижасида 
𝑜𝑜𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 = 0𝑥𝑥5𝑐𝑐 ни 𝐵𝐵 марта такрорлаш натижасида 
Бу ҳолда HMAC қуйидагича ҳисобланади: 
𝐻𝐻𝑀𝑀𝑀𝑀𝐶𝐶(𝑀𝑀, 𝐾𝐾) = 𝐻𝐻�𝐾𝐾 ⊕ 𝑜𝑜𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖, 𝐻𝐻(𝐾𝐾⨁𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖, 𝑀𝑀)�. 
Тенгликдан кўриниб турибдики, HMAC да икки марата хэшлаш амалга 
оширилмоқда. Калит 𝐾𝐾 фақат икки томонга (юборувчи ва қабул қилувчига) 
маълум бўлгани учун, ҳужумчи мос хэш қийматни қайта ҳисоблай олмайди. А 
томондан юборилган (𝑀𝑀, 𝐻𝐻𝑀𝑀𝑀𝑀𝐶𝐶(𝑀𝑀, 𝐾𝐾)) маълумот жуфтларидан ҳужумчи 
фақат маълумотни ўзгартириши мумкин бўлади ва бу ҳолат қабул қилувч 
томонидан осонлик билан аниқланади.