5 – Ma’ruza Eritmalar Mavzu rejasi

Ayrim biologik suyuqliklarning ionli tarkibi, mmol/l

Biologik suyuqlik	Na	K	Ca	Cl	HCO	Oqsilning massa ulushi, %
Qon plazmasi	140	5	2,5	105	27	6-8
Tel	75	5	2,5	75	-	-
Ko’z yoshi	140	5	-	115	20	0,8
So’lak	60-100	7-20	1,5-4	60-80	10-30	0,5
Me’da shirasi	20-60	6-7	-	145	-	0,5
Siydik	150	36	5	160	-	-

Suv - erituvchi; buni aloxida ajratib aytilishiga sabab, planetadagi eng ko’p tarqalgan erituvchi suvdir. Inson tanasi, agar u 70 kg bo’lsa, = 40 kg suvdan iborat. Bu suvning 25 kg xujayralar ichida (bog’langan suv), qolgan 15 kg esa xujayradan tashqaridagi suyuqliklar (qon plazmasi, ichak-oshqozondagi suyuqliklar) da bo’ladi. Hayvon va o’simliklarda ham 50%, ayrim hollarda esa 90-95% suv bo’ladi. Suv o’zining tuzilishi, eritish qobiliyati, ko’pgina xossalari bo’yicha nixoyatda noyob, ko’pincha g’ayri tabiiy xossalarni namoyon qiladi. U ionli va qutublangan birikmalarni eritadi. CHunki uning dielektrik doimiyligi yuqori, (D=78,5). Difil tuzilishga ega bulgan moddalar eriganda suvning strukturasida o’zgarish ro’y beradi. Bu xodisa gidrofob ta’sirlanish deb ataladi. YA’ni suv strukturasi erigan moddaning gidrofob guruxiga yaqin joylashgan suv molekulalarining gidrofob guruxlar bilan kontakti minimumga etadi. Natijada, gidrofob guruxlari bir-biri bilan assotsialanib (mitsella) suv molekulasini siqib chiqarishga xarakat qiladi. Termodinamikaninig 2 qonuniga binoan, organik moddalar eng barqaror holatga o’tishga intiladi.

Eritmalar klassifikatsiyasi.

Molekulyar massasi 5000 g/moldan kichik moddalar eritmasi - kichik molekulali moddalar eritmasi, molekulyar massasi 5000 g/moldan yuqori bo’lgan moddalar eritmasi – yuqori molekulali moddalar eritmasi deyiladi. Erish natijasida elektrolitik dissotsiatsiya ketish ketmasligiga qarab, eritmalar 3 guruxga bo’linadi; elektrolitlar eritmasi, noelektrolitlar va amfolitlar eritmasi.

Elektrolitlar eritmasi deb ionlarga dissotsialanadigan tuzlar, kislotalar va asoslar eritmasiga aytiladi. Masalan, KNO , HCl , KOH eritmalari. Eritmaning elektr o’tqazuvchanligi erituvchinikidan yuqori bo’ladi.

Noelektrolitlar eritmasi. Suvli eritmasi amalda dissotsialanmaydigan moddalar eritmasi. Masalan, saxaroza, glyukoza, mochevina eritmalari noelektrolit eritmalarga misol bo’ladi. Ularning elektr o’tqazuvchanligi erituvchi elektr o’tkazuvchanligidan qariyb farq qilmaydi.

Amfolitlar eritmasi ham kislotali, ham asosli birikmalar kabi dissotsialanadigan moddalar eritmasidir. Masalan, Al(OH) , glitsin eritmalari.