4–semestr laboratoriya №1 Mavzu: Kompazitsiyon bog’lovchi moddaning qotish mudatini aniqlash

 
LABORATORIYA №9 
Mavzu: Gips tolali plitkalarni namunalarni mustaxkamligini oshirish usullari 
9 – Ish. Gips hamirining normal quyukligini aniqlash 
Ta’rif. 
Narmal quyuqlik deganda, diametri 5 sm, balandligi 10 sm bo‘lgan, 
latun silindri ko‘targanda ichidagi gips hamiri yoyilgandagi diametri 18 sm ni 
ko‘rsatganligiga aytiladi. 
Asbob va uskunalar. 
Suttard viskozimetri, tarozi, suv, qorishtirgich, oyna, 
chizg‘ich.
Ishlash tartibi. 
Gips hamirining normal quyuqligi Suttard viskozimetri (rasmda) 
yordamida aniqlanadi. Bu asbob balandligi 100 mm va ichki diametri 50 mm bo‘lgan 
mis yoki jez silindrdan iborat. Silindrning ichki yuzasi va shisha plastinka tegib 
turaditan cheti puxta silliqlangan bo‘lishi shart. Tajriba vaqtida silindr shisha 

---

11 
plastinkaga o‘sha tomoni bilan o‘rnatiladi. Diametri 240 mm dan kattaroq bo‘lgan 
shisha plastinkaning ustiga yoki ostiga qo‘yiladigan qog‘ozga diametri 150-220 mm 
bo‘lgan bir necha konsentrik aylana chiziladi. Diametri 170-190 mm bo‘lgan aylanalar 
orasidagi masofa 5 mm, boshqa aylanalar orasidagi masofa esa 10 mm bo‘lishi lozim. 
Tajriba o‘tkazish oldidan silindr va shisha plastinkani xo‘l latta bilan artish kerak. 
SHisha plastinka aniq yotiq holda joylanadi, silindr esa konsentrik aylanalar 
markaziga o‘rnatiladi. Gips hamirining normal quyuqligini aniqlash uchun tarozida 
300 g gips tortib olinib, 150-220 mm suv quyilgan mahsus kosaga solinadi va sim 
xalqalardan iborat dastaki chilcho‘p bilan 30 sekund davomida uzluksiz ravishda 
aralashtirib turiladi. Hisoblash vaqti kosadagi suvga gips kukuni solingan paytdan 
boshlanadi. 30 daqiqadan keyin shisha plastinkadagi aylanalar markaziga o‘rnatilgan 
silindrga gips hamiri to‘ldiriladi, silindrdan ortib chiqib turgan hamir chizg‘ich bilan 
sidirib tashlanadi. Kosadagi hamirni qorishtirish to‘xtatilganidan 15 sekund o‘tgach, 
plastinka ustidagi silindrni ko‘tarib chetga olib qo‘yish kerak. SHunda shisha plastinka 
ustidagi gips hamiri kulchadek yoyiladi. Gips hamirining yoyilish (kulcha) diametri 
konsentrik aylanalar bo‘yicha aniqlanadi yoki bir-biriga nisbatan tik joylashgan ikki 
yo‘nalishda o‘lchanadi (yo‘l qo‘yilgan xatolik 5mm dan ziyod bo‘lmasin) va o‘rtacha 
arifmetik qiymat hisoblab chiqariladi. YOyilgan hamirning o‘rtacha diametri gips 
hamirining quyuqligi, ya’ni konsistensiyasini ifodalaydi. YOyilgan gips hamiri 
diametrining 180±5 mm ga tengligi hamirning quyuqligi normal ekanligi (standart 
konsistensiya)dan darak beradi. Kulcha diametri bundan katta yoki kichik bo‘lsa, 
tajriba takrorlanadi, lekin bu gal suv miqdori 1-2% o‘zgartiriladi. Gips hamirining 
normal quyuqligi 100 g gipsga to‘g‘ri keladigan suvning millilitrlardagi massasi bilan 
ifodalanadi. 
Tajriba ko‘rsatmalari 
1 
2 
3 
4 
5 
Olingan gips massasi, g 
Olingan suv massasi, g (ml) 
Gips massasiga nisbatan suvni 
hajmi, % 
YOyilgan kulchaning diametri, 
sm 
Normal suyuqlik - …………% 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 – rasm. Viskozimetr sxemasi va u bilan ishlash uslubi. 

---

12