4–амалий : Бурчак ўлчаш. (4-соат) Бурчак ўлчаш асбоблари ва уларнинг асосий қисмлари

Адилаклар ва уларнинг тузилиши
Барча ўлчаш асбобларида адилаклардан асбоб ўқларини горизонтал ёки вертикал ҳолатга келтириш учун фойдаланилади. Геодезик асбобларда цилиндрик ва доиравий адилаклар ишлатилади.
Цилиндрик адилак (5.6-шакл) металл ғилоф 2 ичидаги шиша найча 1 дан иборат бўлади. Шиша найчага 60^oC гача илитилган спирт ёки эфир билан тўлдирилади ва найча учи кавшарланади. Эфир (спирт) совуши натижасида ҳаво пуфакчаси 3 ҳосил бўлади, бунга адилак пуфакчаси дейилади. Найча ўртасидаги 0 нуқтага адилак ноль пункти, бу нуқтага уринма чизиқ UU₁ га адилак ўқи дейилади. Шиша цилиндрик адилак найчасининг сиртига ноль пунктдан икки томонга 2 мм дан штрихлар чизилади. Адилак пуфакчасининг вазиятини шу штрихлардан билиш мумкин.
Адилак шкаласи бир бўлагининг бурчак қиймати  - адилак бўлак қиймати деб аталади. Геодезик асбобларда =60'' ÷ 2'' оралиғида бўлади. Адилак бўлак қиймати  қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:
 , (5.4)
бу ерда: l – адилак шкала бўлагининг чизиқ узунлиги, R – адилак найчасининг ички қабарақлик радиуси, 𝝆'' – бурчакнинг радиан қиймати, секундда.
Адилак пуфакчасини бир бўлакка оғиши адилак ўқини  бурчакка оғишига тенг бўлади. R - қанчалик катта бўлса  қиймати шунчалик кичраяди ва аксинча. Одам кўзи илғаш даражасида адилак пуфакчасини силжишига адилак сезгирлиги дейилади.
Пуфакчани ноль пунктга аниқ келтириш учун контактли адилакдан фойдаланилади. Бундай адилак ҳосил қилиш учун цилиндрик адилакка призмалар тизими ўрнатилади, бу призмалар цилиндрик адилак пуфакчасининг учларини кўриш майдонига узатади. Агарда цилиндрик адилак пуфакчаси аниқ ўртада жойлашган бўлса, у ҳолда кўриш майдонида 5.7а – шаклдаги тасвир бўлади, акс ҳолда 5.7б, в – шакллар бўлади. Контактли адилак ёрдамида пуфакчани ўртага келтириш 5 – 6 марта аниқ бўлади.
Доиравий адилак (5.8 шакл) ички юзаси силлиқланган маълум эгрилик радиусдаги сферик сатҳли шиша ампуладан иборат бўлади.