КИРИШ Бизга маълумки мактабгача ёшдаги болаларни ижтимоий ҳаётга тайёрлашда мактабгача таълимнинг ўрни беқиёс. Мактабгача бўлган давр болаларнинг ўсиши, ривожланиши, ўзини намоён этишига интилиши, ўрганишга, билишга иштиёқи кучли бўлган даврдир.
Айнан шу даврда боланинг инсонний сифатлари ва ақлий салоҳияти ривожланиши учун пойдевор яратилади. Мактабгача ёшдаги болалар билан таълим-тарбия қанча эрта бўлади ва болаларнинг бутун ҳаёти давомида яхши таъсир кўрсатади.
Болаларга кун тартибида таълимий ўйинларга вақт ва жой ажратилади.
Дидактика – бу таълим назарияси деган тушунчани англатади. Таълим назарияси деган таълим-тарбия жараёнида амал қилиниши шарт бўлган тамойиллари, таълим усуллари, таълим-тарбия шакллари ва педагогикадаги асосий тушунчаларни ўз ичига олади. Ўйин мактабгача ёшдаги болаларни мактабгача таълим муассасаларида таълим илишларига кенг имкониятлар очиб беради.
Дидактик ўйинларда билиш жараёни ўйинлар билан бевосита боғланиб кетади. Ўйин орқали жумладан дидактик ўйин ўйнаш орқалибола бевосита билим олишга киришади. Мактабгача ёшдаги болаларга таълим беришда ўйинлардан фойдаланиш масалалари бўйича кўпгина педогог ва психолог олимлар илмий тадқиқотлар олиб боришган ва ҳозирга қадар ҳам илмий изланишлар олиб борилмоқда. Ўйин ўйнаш жараёнида болаларнинг тасаввурлари ва билимлари янада кенгаяди, бола онгида шаклланган тушунчалар ва тасаввурлар аниқлаштирилади.
Услубий кўрсатмаларда мактабгача ёшдаги болаларнинг нутқини ўстиришда бадий адабиёт билан таништириш машғулотларининг аҳамияти, нутқнинг товуш маданиятини шакллантириш орқали болаларнинг боғланишли нутқини ўстириш, ўйин орқали болалар монологик нутқини шакллантириш йўллари ёритилди.
Болалар боғчасининг таълим тарбия дастурида оғзаки нутқнинг яъни луғат бойлигининг ошиб боришини, нутқнинг грамматик жиҳатдан тўғри тузилишини, товуш талаффузини ҳар томонлама ривожлантириш назарда тутилади. Тилнинг луғат таркиби тилда ишлатиладиган сўзлар йиғиндисидир. Нутқнинг грамматик тузилиши сўзларни тўғри боғлай олиш қоидалари билан белгиланади. Ҳар қандай сўз нутқ товушлари тўпламидан ташкил топган товушларни талаффуз этиш асосанбоғча ёшда шакллана бошлайди.
Шунинг учун болаларни она-тилида мавжуд бўлган барча товушларни тўғри талаффуз этишга ўргатиш иши боғчада тўлиқ олиб борилиши ва охирига етказилиши шарт товушлар сўзларнинг асосий ташкил этгани учун тўғри товуш талаффузига ўрганиши иши болаларда нутқни ўстириш иши билан чамбарчас боғланган бўлиши керак. Нутқ кишиларнинг туғма қобилияти эмас. Нутқ болаларда аста-секин шаклланади. Болалар ўсиб, ривожлангани сари нутқи ҳам ривожланиб борали. Болаларнинг нутқи маромида бўлиши учун бош мия пўстидаги нутқ маркази тўлиқ ривожланган бўлиши, уларнинг сезги органлари- эшитиш, кўриш, таъм билиши ҳид билиш, тери сезгиси ҳам етарли даражада ривожланган бўлиши керак.
Айниқча, нутқни ҳаракатга келтирувчи ва нутқни эшитувчи аналатизаторлар- мураккаб нерв меҳанизмлари бўлиб, у ҳар қандай таасуротни анализ қилади.
Бу механизм ҳайвонлар ва одам организмининг ички-ташқи тассуротларини қабул қилиб олади.
Анализаторларга ҳамма сезги органлари (кўриш, эшитиш, ҳид билиш таъм билиш, тери сезгиси) ҳамда ички орган ва мускуллардаги махсус реценторлар киради. Буларнинг барчаси атроф-муҳит билан узвий боғланган бўлади. Агар бола янги аниқ таассуротлар олиб турмаса унинг ҳаракатлари ва нутқининг ривожланиши учун зарур шароит яратиб берилмаса унда боладаги жисмоний ва руҳий ривожланиш тормозланади. Болани жуда ёшлигидан бошлаб нарсаларни танишга, атрофидагиларнинг овозини эшитишга ўрганиб бориши керак. Бу билан эса биз бола нутқининг ривожланишига ёрдам берган бўламиз.
Бу даврда болаларнинг пассив луғатларини ривожлантириш лоизим.
Пассив луғат асосида актив луғат ривожланиб боради.
Болалар боғчасининг таълим-тарбия дастурида болалар билан товушларни тўғри талаффуз этишни машқ этиш беш ёшдан бошлаб олиб бориш кўзда тутилади, бунда боланинг дикцияс ва интонацияси устида ишлаш ҳам муҳим ишлардан биридир.
