4 Modul Ma’ruza №3 Suyuqlik oqimining ikki xil harakat tartibi. Reja

Quvurlarda bosim yuqolishi
1. Gidravlik qarshiliklar.
2. Quvur uzunligi bo‘yicha yo‘qolgan energiya. Tekis harakat asosiy tenglamasi. Darsi – Veysbax formulasi.
3. Gidravlik ishqalanish koeffitsienti. Nikuradze tajribalari.
4. Mahalliy qarshiliklarda energiyaning yo‘qolishi. Veysbax formulasi.
r₀ radiusli silindrik quvurda bosim ostida harakatlanayotgan suyuqlik oqimi bilan tanishamiz (10.1-rasm). AV kesimning AVS epyurasini ko‘rsatamiz va AVS egrilik tenglamasini aniqlashga harakat qilamiz. Buning uchun harakatlanayotgan suyuqlik ichida r radiusli silindrik to‘plamni belgilab olamiz.

1. 
   Bu to‘plam uchun yon sirtlar bo‘yicha  ishqalanish kuchlanishlarini ikki xil ko‘rinishda yozish mumkin:
   

(10.1)
bunda, ko‘rilayotgan to‘plam gidravlik radiusi:
(10.2)
2) Nyuton qonuniga asosan:
(10.3)
Tanlangan yo‘nalishda (r) (10.1-rasmga qarang) - manfiydir.
(10.1) va (10.3) ni birgalikda echib,
(10.4)

10.1-rasm. Aylana quvurdagi suyuqlikning tekis barqaror laminar tartibdagi harakati
yoki
(10.5)
Bu tenglamani integrallab, quyidagini hosil qilamiz:
(10.6)
S doimiylikni r = r₀ va u = 0 boshlang‘ich shart uchun topamiz.
(10.7)
(10.8)
(10.8) ifodani (10.6) tenglamaga qo‘yamiz.
(10.9)
bunda, J - pezometrik qiyalik.
Demak, ASV (10.9) ifodaga asosan, barobardir. (10.9) ifodaga r = 0 kattalikni qo‘yib, tezlikning maksimal qiymatini yozishimiz mumkin
(10.10)
Laminar harakatda korrektivlar kattaliklarini quyidagicha yozish mumkin

Suyuqlik oqimning laminar harakati paytida o‘zanning uzunligi bo‘ycha yo‘qotilgan napor
Suyuqlik oqimining silindrik quvur orqali bosim ostidagi harakatini ko‘rib chiqamiz (10.1-rasm). quvur orqali harakatlanayotgan oqimning Q sarfini aniqlaymiz. r radiusli elementar yuza (d) orqali o‘tayotgan sarfni aniqlaymiz
(10.11)
bunda,

(10.11) ifodaga (10.9) ifodani qo‘ysak,

(10.12)
Bu ifodani yuza bo‘yicha integrallasak, umumiy sarfni aiqlaymiz

yoki
(10.13)
bunda, M koeffitsient suyuqlik turiga bog‘liq:
(10.14)
O‘rtacha tezlik esa,
(10.15)
yoki
(10.16)
bundan ko‘rinib turibdiki,
(10.17)
(10.13) ifoda 1840 yilda meditsina sohasi bo‘yicha doktor Puazeyl tomonidan yozilgan bo‘lib, bu ifodani u kapillyar naychalarda suyuqlik harakatini o‘rganib, tadqiqot qilish natijasida kashf qilgan. (10.17) ifodani kuzatib, quyidagi asosiy xulosalarni qilish mumkin.
Oqimning laminar tartibdagi harakatida napor yo‘qolishi quyidagilarga bog‘liq:

1. 
   Suyuqlikning yopishqoqligini () va hajmiy og‘irligini () hisobga oluvchi fizik xossasiga;
   
2. 
   O‘rtacha tezlikning birinchi darajasiga to‘g‘ri proporsional;
   
3. 
   O‘zanning g‘adir-budurligiga bog‘liq emas.
   

Ayrim hollarda silindrik quvurlarda laminar tartibda harakatlanayotgan oqim energiyasi (napori)ning yo‘qolishi (h_l) quyidagicha ifodalanishi mumkin:
(10.18)
bundan,
(10.19)
Bu ifodalardan ko‘rinib turibdiki,  - gidravlik ishqalanish koeffitsienti suyuqlik oqimining laminar tartibdagi harakatida uning tezligiga bog‘liq.
(10.20)