|
Shaxsning yo’naltirilganligi. Agar biz kishi nima uchun faollashib kolayotgani xakidagi masalani xal etayotib, nimagadir yoki kimgadir, zarurat mavjudligi xolatini ifodalaydigan extiyojning faollikka olib boradigan
moxiyatini taxlil kilar ekanmiz, u xolda bunday faolli nimalar evaziga yuz berishini aniklash uchun uning yunalishi nima bilan belgilanishini, bu faollik kayokka va nimaga karatilganligini taxlil kilib chikamiz.
Shaxsning faoliyatini yunaltirib turadigan va mavjud vaziyatlarga nisbatan boglik bulmagan barkaror motivlar majmui kishi shaxsining yunaltirilganligi deb ataladi.
Uquvchining xulk-atvorini yaxlit xolda qarab chikkan va uning psixologiyasini taxlil etgan xolda uning barkaror mayllarini aniklash lozim. Faqat shunday qilgan taqdirda uspirinning muayyan xatti-xarakatni tasodifan
yoki konuniy tarzda kilgani xakida xulosa chikarish, uning takrorlanish extimolini oldindan kura bilish shaxsning xislatlaridan biri paydo bulishining oldini olish va boshkalarining rivojlanishini ragbatlantirish mumkin buladi.
Motivlar oz yo kup darajada anglangan bulishi yoki umuman anglanilmagan bulishi xam mumkin.
Shaxsning yunaltirilganligida anglangan motivlar asosiy rol uynaydi. Kishi extiyoj ob'yektini maksad deb anglagn xolda uzining shaxsiy maksadlarini uzi kirgan jamoaning maksadlari bilan boglaydi va uz maksadlarini
tegishli ravishda uzgartiradi, mazmunga tuzatishlar kiritadi, yoxud jamoaning, jamiyatning maksadlariga mos kelmay qolgan taqdirda ularning niqoblaydi.
Istiqboli anglaydigan kishiga xos ta'bi xiralik,kechinmalarga karama-karshi ularok ruxsizlik xolati frustrasiya deb ataladi. Bu kishi maksadiga erishish yulida real tarzda bartaraf etib bulmaydi deb xisoblangan yoki shunday deb idrok etiladigan tuskinliklarga, govlarga duch kelgan xollarda yuz beradi.
Qizikishlar. Qizikish-biron bir soxada tugri muljal olishga yangi faktlar bilan tanishishga , vokelikni ancha tula va chukur aks ettirishga yordam beradigan motivdir. Individ uchun kizikish, sub'yektiv tarzda olinganda, bilish
jarayoni tusini kashf etadigan ijobiy xissiy oxangda, ob'yekt bilan chukurrok tanishishga, u xakda kuprok bilish uni anglabyetishga bulgan istakda namoyonbuladi.
Qizikishning faoliyat farayonlaridagi roli benixoya kattadir. Qizikishlar shaxsni uzida bilim olish va anglab yetish borasida xosil bulgan ishtiyokni kondirish yullarini va usullarini faol tarzda izlashga majbur etadi. Shaxsning
yunaltirilganligini ifodalaydigan kizikishning kondirilishi odamda uning sunishiga olib kelmaydi aksincha uni kayta kurgan boyitgan va chukurlashtirilgan xolda biolish faoliyatining yanada yuksak darajasigamos keladigan
yangi qizikishlarni keltirib chikaradi.
Shunday qilib qiziqishlar bilishning doimiy kuzgatuvchi mexanizmi sifatida namoyon buladi.
Qiziqishlar mazmuniga, maqsadlariga, miqyosi va barqarorligiga kura tasnif qilinishi mumkin.
Qiziqishlarning mazmun jixatidan farki bilan extiyojlarini ob'yektlarini vaularning mazkur faoliyat maksadlari uchun va, kengrok kilib olganda, shaxs mansub bulgan jamiyat uchun real axamiyatini kursatadi.
Kishida kuprok nimaga kizikish paydo bulishi va uning bilish extiyojlari ob'yektining ijtimoiy kimmati psixologik jixatdan muxim axamiyatga ega. Maktabning eng muxim vazifalaridan biri-usmirlik yoki yoshlarning faol bilish va
mexnat faoliyatiga ragbatlantiradiganva maktabdan tashkarida xam saklanib qolishi mumkin bulgan jiddiy va sermazmun qiziqishlarini uygotishdan iboratdir.
Qiziqishlarning maksad jixatidan farki bevosita va bilvosita namoyon buladigan qizikishlarning borligini aniqlaydi. Bilvosita qizikishlar axamiyatga molik ob'yektning xissiy jixatdan jozibaliligi tufayli yuzaga keladi.
("Buni bilish kurish anglab yetish men uchun kizikarli"deydi kishi.) Bilvosita kizikishlar biron bir narsa (masalan ta'lim olish)ning real ijtimoiy axamiyati bilan uning shaxs uchun subektiv axamiyati bir-biriga mos kelgan. (Bunday
xolda kishi: "Bu meni kiziktirgani uchun xam kizikarlidir"deydi) taqdirdapaydo buladi Mexnat va uqish faoliyatida xamma odam xam bevosita xissiy jozibaga ega bulavermaydi. Shuning uchun xam mexnat jarayonini
ongli tashkil etishda yetakchi rol uynaydigan bilvosita kizikishlarni tarkib toptirish muximdir.
Qiziqishlar uzining kengligi buyicha xam fark kiladi. Bir xil odamlarda qizikishlar bir soaga karatilgan bulishm mumkin, boshkalarda esa barkaror ahamiyatga ega bulgan kuplab ob'yektlarga bulingan buladi.
Qiziqishlarning tarkokligi kupincha shaxsning salbiy xislati sifatida yuzaga keladi lekin ayni chogda qiziqishlarning keng mikyosliligini kamchilik tarikasida talkin kilish notugri bulur edi. Shaxsning kungildagidek rivojlanishikuzatishlar kursatganidek qiziqishlar miqyosini tor emas aksincha keng bulishini takozo etadi.
Qizikishlar barkarorligi darajasiga kura xam xar xil bulishi mumkin. Qizikishning barkarorligi uning nisbatan jadal tarzda namoyon bulishi uzok davom etishi bilan ifodalanadi. Shaxsning asosiy extiyojlarini eng kuprokdarajada namoyon kiladigan va shu boisdan xam uning psixologik tuzilishiga xos xislatlarga aylanib koladigan kizikishlari barkaror xisoblanadi. Barkaror kizikish kabi kobiliyatlari uygonishining bir kurinishi bulib shu jixatdan xam muayyan darajada muxim kimmatga egadir.
Qiziqishlar shaxs faoliyatini asoslashning birdan emas lekin muxim jixatidir. Xulk-atvorning muxim motivlaridan biri e'tikoddir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
