11-Mavzu. Muloxaza. Xulosa chikarish X

11-Mavzu. Muloxaza. Xulosa chikarish

1. 
   Xulosa chikarishning umumiy mantiqiy tasnifi.
   
2. 
   Deduktiv xulosa chiqarish.
   
3. 
   Induktiv xulosa chiqarish. Analogiya.
   

bayoni: Voqelikni bilish jarayonida inson yangi bilimlarga ega buladi. Bu bilimlar abstrakt tafakkur yordamida, mavjud bilimlarga asoslangan xolda vujudga keladi. Bunday bilimlarni xosil kilishni mantik ilmida xulosa chikarish deb ataladi. Ushbu fikrdan kelib chikib xulosa chikarishga kuydagicha ta’rif berish mumkin.

Xulosa chikarish deb bir va undan ortik chin (xukmlardan) muloxazalardan ma’lum koidalar yordamida yangi bilimlarni keltirib chikarishdan iborat bulgan tafakkur shakliga aytiladi.

Xulosa chikarish jarayoni asoslar, xulosa va asoslardan xulosaga utishdan tashkil topadi. To’g’ri xulosa chikarish uchun, avvalam bor, asoslar chin (xukmlardan) muloxazalardan iborat bulishi, xamda mantikiy boglanishi kerak.

Masalan, «Al-Xorazmiy-Algebra fanining asoschisi» va «Al-Kindiy SHark faylasufidir» degan ikki chin muloxazadan xulosa chikarib bulmaydi. CHunki bu xulosalar urtasida mantikiy aloqadorlik yuk. Xulosa asoslari va xulosa xam uzaro mantikan boglangan bulishi shart. Bunday aloqadorlikning zarurligi xulosa chikarish koidalarida kayd kilingan buladi. Bu koidalar buzilsa, to’g’ri xulosa chikmaydi.

Masalan: «Talaba Sultonov-a’lochi degan muloxazadan», «Talaba Sultonov-odobli», deb xulosa chikarib bulmaydi».

Xulosa chikarish xulosaning chinlik darajasiga kura, anikrogi xulosa chikarish koidalarining ka’tiyligiga kura xamda xulosa asoslarining soniga va fikrning xarakat yunalishiga kura bir kancha turlarga bulinadi.

Xulosa

CHinlik darajasiga kura.

Zaruriy xulosa chikarish

Extimoliy xulosa chikarish

Asoslarning soniga kura

Bevosita xulosa chikarish

Bilvosita xulosa chikarish

Fikrning xarakat yunalishiga kura

Deduktiv xulosa chikarish

Induktiv xulosa chikarish

Anilogiya buyicha xulosa chikarish

YUkoridagi klassifikasiyada xulosa chikarishni fikrning xarakat yunalishi buyicha turlarga ajratish mukammalrok bo’lib, u xulosa chikarishning boshka turlari xaqida xam ma’lumot berish imkonini beradi.

Xususan Deduktiv xulosa chikarish-zaruriy xulosa chikarish, induktiv xulosa chikarish (tulik induksiyani xisobga olmaganda) va analogiya extimoliy xulosa chikarish, deb olib karalishti,bevosita xulosa chikarish esa deduktiv xulosa chikarishning bir turi sifatida urganilishi mumkin.