4-mavzu. Sharq Uyg‘onish davridagi qomusiy olimlarning asarlarida pedagogik fikrlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Abu Ali Husayn ibn Abdulla ibn Hasan ibn Ali ibn Sinoning 
pedagogik ta’limoti 
(980-1037)
 
 
 
Ruh— abadiy. U jism bo‘lgandan keyin ham mavjud bo‘lib qolaveradi. 
* * * 
Ruh — jismga bog‘liq bo‘lmagan ravishda mustaqil fikrlaydi. 
* * * 
Donishmandlik bizga hayot so‘qmoqlarida ulug‘ saodatni hozirlab in’om etuvchi 
vositadir. 
* * * 
Tiriklik jismning idrok va harakatga ega bo‘lmog‘i demakdir. 
Ibn Sinoning 450 dan ortiq asaridan 240 ga yaqini 4744 misra she’rlari bizgacha etib 
kelgan. “Hadiyat ar-rais”, “Al Majmu”, “Tib qonunlari”, “an Nazit”, “Donishnoma” shular 
jumlasidandir 
“Kitob-ul 
shifo” 
asar 
insonni
haqida 
Yaxshi 
va 
yomon xulqning 
hammasi sharoit, 
tarbiya, odatlanish 
natijasida vujudga 
keladi 
Bu 
asar 
inson 
ruhini 
tarbiyalashga 
quyidagi
4 qismdan iborat: 
1.Mantiq;
2.Tabiiy 
fanlar;
3.Matematik
a; 
4.Metofizika
Uning mantiq qismi 9 bobdan iborat: 
1.Mantiqqa muqaddima; 
2.Al-maqulot - kategoriyalar; 
3.Al-iborat - interproktatsiya; 
4.Al-qiyos - sillogizm; 
5.Al-burxon - isbot, dalil; 
6.Al-jadal - dialektika; 
7.Al-safsata – sofistika; 
8.Al-Xitobo – ritorika; 
9.Ash-she’r - poetika 
“Tadbir 
ul 
monozil” 
asarida 
bolani 
maktabda 
jamoa 
bo‘lib 
o‘qitish haqida 
1.Agar bolalar birga o‘qisa, zerikmaydi, 
ularda fanni o‘rganishga qiziqish yuzaga 
keladi. Bir-biridan qolmaslik uchun harakat, 
musobaqalashish istagi rivojlanadi. Bularning 
hammasi o‘qishni yaxshilanishiga yordam 
beradi. 
2.O‘zaro suhbatda bolalar bir-birlariga 
kitobdan olganlarini hikoya qiladilar. 
3.Bolalar birga to‘planganlarida bir-
birlarini 
hurmat 
qila 
boshlaydilar, 
do‘stlashadilar, 
o‘quv 
materiallarini 
o‘rganishda bir-birlariga yordamlashadilar, 
bir-birlaridan yaxshi odatlarni o‘rganadilar 
His ichki ruhga qattiqroq ta’sir 
etadi va uni harakatga solishda 
aqldan kuchli
“Donishnoma” kitobida qadimiy hikmat fanlaridan beshtasini 
mohiyati va mazmunini asoslagan: 
1.Mantiq; 2.Fizika hislarga aloqador harakat, o‘zgarishga doir 
bilim; 3.Koinot tuzilishi; 4.Musiqiy bilim; 5.Tabiatdan tashqari 
narsalar. 
Ibn Sino ta’limni tashkil qilish 
qoidalarini 
(prinsiplarini) 
quyidagicha tavsiya etadi: 
1.Bolani birdan kitobga jalb 
qilib qo‘ymaslik kerak; 
2.O‘qishni asta-sekin, osondan 
qiyinga o‘tish yo‘li bilan olib borish 
lozim; 
3.O‘quvchilar bilan amalga 
oshiriladigan 
tarbiya, 
ularning 
yoshiga mos bo‘lishi shart; 
4.O‘qitishni 
jamoa 
tarzda 
uyushtirish; 
5.O‘qitish 
bolani 
mayl 
qobiliyatini hisobga olgan holda olib 
borilishi; 
6.O‘qitish jismoniy mashqlar 
bilan qo‘shib olib borilishi zarur; 
7.O‘qitish jarayonida o‘qituvchi 
har xil usullarni qo‘llashi shart.
Ilm – narsalarni inson aqli 
yordami bilan o‘rganish

---

* * * 
Aql tarozusida tortib ko‘rilmagan har qanday bilim asossizdir. Shu bois mantiq
ilmini o‘rganmoq juda muhim.
* * * 
Hakimning uch quroli bor so‘z, giyoh va tig‘. 
Yolgizlik halokatga olib keladi. Zero, inson o‘ziga kerakli narsalarni faqat jamiyat 
yordamida qo‘lga kiritishi mumkin. 
* * * 
Chala bilim egasi bo‘lishdan ko‘ra, bilimsizlik afzalroqdir. 
* * * 
Ruh — shamchiroqqa, bilim — ana shu shamchiroqdan taralayotgan yog‘duga, 
Allohning zakosi — moyga o‘xshaydi. Shamchiroq yonishdan to‘xtamas ekan — 
sen tiriksan. Agar u o‘chsa — sen halok bo‘lasan.