4-mavzu nuklein kislotalar hujayra hayotida alohida ahamiyatga molik bo‘lgan komponentdir

4-MAVZU
Nuklein kislotalar hujayra hayotida alohida ahamiyatga molik bo‘lgan komponentdir. Ular yadro, xromosomalar va viruslar tuzilishida ishtirok etib, oqsil sinteziga bevosita aloqador bo‘ladi. Nuklein kislotalar hujayra tarkibidagi, asosan, oqsil bilan konyugatsiyalangan murakkab — nukleoproteidlar shaklida bo‘lsa ham, bularning almashinuvi haqiqatda nuklein kislotalar va ularning tarkibiy qismlari — nukleotidlarning parchalanishi hamda biosintezini, funksiya bajarishdagi o‘zgarishlarini o‘z ichiga oladi.
Nukleoproteid molekulasidagi oqsil qismi boshqa oqsillar singari, odatdagi yo‘l bilan almashinsa kerak. SHuni eslatib o‘tish lozimki, nuklein kislotalar polinukleotidlardir: har bir nukleotidning o‘zi azot asosi (purin yoki pirimidin), uglevod (riboza yoki dezoksiriboza) va fosfat kislotadan tuzilgan.
Nukleotiddan fosfat kislota ajralishi bilan nukleozid kelib chiqadi. Nuklein kislotalarning ikki xili — DNK va RNK tarkibi hamda polimerlanish darajasi, hujayrada o‘ziga xos joylanishi va biologik funksiyasi bilan farqlanadi.
Nuklein kislotalarning parchalanishi .
Ovqat tarkibidagi nukleoproteidlar avvalo oshqozon shirasidagi xloryd
kislota hamda oshqozon va ichak shirasidagi proteolitik fermentlar ta’sirida
sodda oqsil va nuklein kislota molekulasigacha parchalanadi. Ajralib chiqqan
oqsil oddiy yo‘l bilan gidrolizlanib, aminokislotalar holida qonga so‘riladi.
Erkin nuklein kislotalar birinchi davrda pankreatik shirada ribonukleaza
(RNK-aza) va dezoksiribonukleaza (DNK-aza) nomli tegishli nuklein
kislotaga spetsifik ta’sir etadigan fermentlar ishtirokida parchalanadilar.
Oshqozonosti bezi RNK-azasi faqat qo‘shni pirimidin nukleotidlar yoki
pirimidin va purin nukleotidlar o‘rtasidagi 3-5 fosfoefir bog‘larini uzadi.
Bu ferment ta’sirida qo‘shni purin nukleotidlar orasidagi efir bog‘lar va
pirimidin nukleotidlarning 5- gidroksili hamda qo‘shni purin nukleotidning
3- gidroksili orasidagi fosfoefir bog‘lar uzilmaydi. Natijada 3- uridilat va
3- sitidilat kislotalar ajralib, hali uncha parchalanmagan qoldiq-oligonukleotidlar kelib chiqadi.