4-mavzu nuklein kislotalar hujayra hayotida alohida ahamiyatga molik bo‘lgan komponentdir

PURINLAR BIOSINTEZI

Hayvonlar organizmida purin halqasi va uning hosilalari sintezlanishi
mumkinligi ko‘pdan beri ma’lum bo‘lsa ham nishonlangan atomlar usuli
qo‘llanilmaguncha, uning manbalari va mexanizmini aniqlash mumkin emas edi.
Shonxaymer N¹⁵ bilan nishonlangan birikmalardan foydalanib, arginin ham,
siydikchil ham, uratsil yoki timin azoti ham purin halqasiga kirmasligini
aniqladi. Qushlar va odamlarda purin almashinuvining oxirgi mahsuloti siydik
kislota, boshqa sutemizuvchi hayvonlarda esa allantoindir. Binobarin, purin
halqasi sistemasining kelib chiqishini aniqlash uchun qushlar (kaptarlar) va
hayvonlarga urat kislota yoki allantoinga o‘tishi mumkin bo‘lgan N va
S¹⁴ bilan nishonlangan birikmalar kiritilib, hosil bo‘lgan purin skeletida
nishon qaysi atomlarda ekanligi tekshirilgan. SHu yo‘l bilan o‘tkazilgan bir
qator nozik tajribalarda purin yadrosining har bir atomi qanday birikmadan
kelib chiqishi to‘la aniqlangan. Quyida purin yadrosining tuzilishiga oid sxemada
qaysi birikmalar iste’mol qilinishi keltirilgan:

Sxemada ko‘rsatilganidek, glitsinning uglerod va azot atomlari bevosita
purin halqasiga bitta birlik shaklida kiradi. Qolgan har qaysi azot va uglerod
atomi sxemada keltirilgan alohida manbadan kelib chiqadi. Purin birikmalar

sintezi avval gipoksantinga olib keladi. Gipoksantinning keyingi oksidlanish
reaksiyasi urat kislota tarkibidagi purin asoslari tekshirilganda ham xuddi
urat kisloga skeletidagi kabi nishonlangan atomlar joylanishi topilgan. Bu
polinukleotid molekulasidagi purin hosilalari ham bir xil biosintetik yo‘l
bilan hosil bo‘lganini ko‘rsatadi.
Sxemada ko‘rsatilganidek, purin halqasi sintezida asosiy o‘rinni inozinat
kislota egallaydi. Demak, purin ayrim azot asosi shaklida hosil bo‘lmay,
boshlang‘ich bosqichdayoq riboza hamda fosfat kislota bilan birikkan holda va
biosintez yakunida ribotid shaklida paydobo‘ladi. Inozinat kislota polinukleotid molekulalariga kiradigan purin hosilalarini hosil qiladi yoki urat
kislotaga aylanib, tashqariga chiqariladi. Ammo inozinat kislotadan nuklein
kislota purinining kelib chiqishi yo‘li aniq ma’lum emas. Barcha purin asoslari
orasida adenin asosiy o‘rinda tursa kerak. Adeninning azoti nuklein kislotaga
(ko‘p miqdorda RNK ga, kamroq DNK ga) kiradigan adenin (va guanin)
molekulasida uchraydi. Tez o‘sayotgan to‘qimalarda DNK ga kiruvchi adenin azoti
miqdori ortadi.