4-мавзу. Мантиқ

Формал мантиқнинг асосий қонунлари. 
Формал логика қонунлари деб фикрлар ўртасидаги 
шундай алоқага айтамизки, бунда мантиқий ўзгаришларни ҳар қандай конкрет фикр мазмуни билан 
қанчалик алмаштирсак ҳам тўғри (ҳақиқий) муҳокама ҳосил бўлаверади.
Формал логиканинг асосий қонунлари айният, зиддият, учинчиси мустасно, етарли асос 
қонунларидир. 
Айният қонуни. 
Бу қонунга кўра бир муҳокама доирасида ишлатиладиган ҳар бир 
тушунча, термин бир маънода, яъни ўз маъносида ишлатилиши керак. Агар фикрлар бир ҳил 
хажмга эга бўлса, айтилган фикрлар хажм жиҳатдан ўзгармай қолса, айнан фикрлардир. 
Айният қонуни А – А дир (А=А) формуласига асосланади. Масалан, “Фалсафий қонунлар” ва 
“Табиат, жамият ва инсон тафаккурининг энг умумий қонунлари” тушунчалари бир-бирига тенг, 
айнандир. 
Агар фикрлар ўз маъносида ишлатилмаса, у чалкаш фикрга олиб келади ва айният қонуни 
бузилади.
Масалан, бировни алдаб хато гапирган одам ёлғончидир. 
Ахмедов бировни тан олиб рост гапирди 
Демак у ёлғончи эмас. 
Бу хулоса хато. Чунки бу ерда айният қонуни бузилмоқда. Биринчи асосда умуман ёлғон 
гапирадиган одам тўғрисида гап кетса, иккинчи асосда шу онда ёлғон гапирмаган одам тўғрисида 
кетади. 
Нозидлик қонуни. 
Инсон тафаккури аниқ, равшан бўлибгина қолмасдан, зиддиятсиз бўлиши 
ҳам зарур. Зидиятсизлик инсон тафаккурига хос бўлган энг муҳим хислатлардан биридир. 
Маълумки, объектив воқеликдаги буюм ва ҳодисалар бир вақтда, бир хил шароитда бирор 
хусусиятга ҳам эга бўлиши, ҳам эга бўлмаслиги мумкин эмас. Масалан, бир вақтнинг ўзида, бир 
хил шароитда инсон ҳам ахлоқли, ҳам ахлоқсиз бўлиши мумкин эмас. У ё ахлоқли, ё ахлоқсиз 
бўлади.
 
Бир вақтнинг ўзида бир предметга икки зид хусусиятнинг тааллуқли бўлмаслиги тафаккурда 
нозидлик қонуни сифатида шаклланиб қолган. Бу қонун фикрлаш жараёнида зиддиятга йўл 
қўймасликни талаб қилади ва тафаккурнинг зиддиятсиз ҳамда изчил бўлишини таъминлайди.