4-мавзу. Мантиқ

Бирлаштирувчи (конъюнктив) ҳукмлар 
икки ва ундан ортиқ оддий ҳукмларнинг «ва», 
«ҳам», «ҳамда» каби мантиқий боғловчилар воситасида бирикишидан ҳосил бўлади. Масалан,
“Қўнғироқ чалинди ва дарс бошланди”.
Ўзбек тилида бирлаштирувчи ҳукмлар «аммо», «лекин», «бироқ» каби боғловчилар ва 
боғловчиларсиз оҳанг воситасида ҳам тузилади. Мантиқий боғламалар конъюнкция белгиси «

» 
орқали ифодаланади. Формуласи: р

q. 
 
Айирувчи (дизъюнктив) ҳукм 
деб «ё», «ёки», «ёхуд» мантиқий боғловчилар воситасида 
боғланган оддий ҳукмларга айтилади. Бу боғловчилар икки оддий ҳукм, бир қанча предикатлар. 
ёки бир қанча субъектларни бир-биридан айириб туради. Масалан, «Қодиров фалсафа ёки 
социология ёки психология бўлимида ўқийди». 
 
Шартли (импликатив) ҳукм
икки оддий ҳукмнинг «агар... унда» мантиқий боғловчи 
орқали бирикишидан ташкил топади. Шартли ҳукмнинг моҳиятини аниқлаш учун “зарурий ва 
етарли шарт” тушунчаларини фарқлаш зарур. Ҳодисанинг зарурий шарти деб, унинг 
мавжудлигини таъминлайдиган ҳолатга айтилади. Агар ҳодисанинг шарти зарурий бўлмаса, 
ҳодиса ҳам бўлмайди. Масалан, Агар ўсимлик сувсиз қолса, у қурийди. 
Ҳулоса чиқариш ҳақида умумий тушунча. 
Воқеликни билиш жараёнида инсон янги 
билимларга эга бўлади. Бу билимлар абстракт тафаккур ёрдамида, мавжуд билимларга асосланган ҳолда 
вужудга келади. Бундай билимларни ҳосил қилиш мантиқ илмида хулоса чиқариш, деб аталади. 

---

Хулоса чиқариш деб бир ва ундан ортиқ чин мулоҳазалардан маълум қоидалар 
ёрдамида янги билимларни келтириб чиқаришдан иборат бўлган тафаккур шаклига 
айтилади. 
Хулоса чиқариш жараёни асослар, хулоса ва асослардан хулосага ўтишдан ташкил топади. 
Тўғри хулоса чиқариш учун, аввалам бор, асослар чин мулоҳазалар бўлиши, ўзаро мантиқан 
боғланиши керак. 
Масалан, «Аристотель – мантиқ фанининг асосчиси» ва «Платон юнон файласуфидир» деган 
икки чин мулоҳазадан хулоса чиқариб бўлмайди. Чунки бу мулоҳазалар ўртасида мантиқий 
алоқадорлик йўқ.