4-mavzu dunyo aholisi geografiyasi aholi soni, dinamikasi va tabiiy harakati

---

4-MAVZU DUNYO AHOLISI GEOGRAFIYASI 
Aholi soni, dinamikasi va tabiiy harakati.
Aholi soni va tarkibi uning bajaradigan vazifalari bilan bog‘liq holda baholanadi. 
Aholi avvalambor o‘zidan ko‘payadigan, o‘zini takror barpo qiladigan biocosial 
organizmdir. Aholi shu bilan birga jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi va 
ictemolchicidir. Ana shu nuqtai nazardan aholi soni, tarkibi, o‘sish sur’atlari, 
joylashishiga xos xususiyatlarni tahlil etish alohida ahamiyat kasb etadi.
XIX asrgacha bo‘lgan davrda demografik jarayonlarda sezilarli sifat o‘zgarishlari 
bo‘lib o‘tmadi. Undan keyingi davrda aholining tabiiy harakati ko‘rsatkichlarida 
demografik o‘tish 
jarayoni boshlandi. U oila bajaradigan vazifalarning keskin 
o‘zgarishi, turmushning nisbatan yaxshilanishi, aholining yosh tarkibidagi siljishlar va 
boshqa omillar bilan bog‘langandir.
Demograf olimlar demografik o‘tish jarayonini to‘rt ketma-ket keluvchi fazani 
o‘z ichga olishini ilmiy asoslab berganlar.
Birinchi faza 
uchun tug‘ilishning yuqori darajada saqlanishi va o‘limning keskin 
qisqarishi oqibatida vujudga keluvchi juda yuqori darajadagi tabiiy o‘sish xosdir.
Ikkinchi faza 
ko‘p bolali oiladan kam bolali oilaga o‘tish, o‘limning qisqarishi, 
tug‘ilishning esa undan ham ko‘p miqyosda kamayishi natijada tabiiy o‘sishning 
pasayishi bilan ifodalanadi.
Uchinchi faza
da avvalambor aholi ichida qariyalar soni va ulushining o‘sishi 
hamda tug‘ilishning asta-sekin pasayishi natijasida o‘lim birmuncha ko‘tariladi. Mazkur 
bosqichda aholi soni juda kam miqdor va sur’atlarda o‘sadi yoki qisqaradi.
To‘rtinchi faza
da tug‘ilish va o‘lim ko‘rsatkichlari tenglashadi, aholining 
umumiy o‘sishi barham topadi. 
Demografik o‘tish davri dastavval Yevropada XVIII asrda boshlandi. Shunda 
tabiiy o‘sish 20-30 promillga teng bo‘ldi buni haqiqatdan ham