4-mavzu: biosfera. Reja

 
Biosfera ko’rinishi (1-rasm) 
 
Seksiya 2. TABIATDAGI AYLANMA HARAKATLAR 
 
Biosferada moddalar aylanishiBiosferada kichik va katta doiradagi
moddalar aylanishixarakterlanadi. Kichik doiradagi moddalar aylanma harakati 
biologic doiradagi aylanish bo‘lib, bu organizmlar o‘rtasida, quruqlikda tuproq 
bilan organizm o‘rtasida, suvda esa organizm bilan suv o‘rtasida kechadi. Katta 
doiradagi moddalarning aylanishi quruqlikdan moddalarning daryo va havo 
oqimlari bilan okeanga kelib tushishidan iborat bo‘lib, dengiz yotqiziqlarining 
quruqlikka qayta chiqishi esa okean tubining ko‘tarilishi va uning natijasida 
quruqlik ayrim joylarining cho‘kishi bilan sodir bo‘ladi.
Suvning aylanishi. Biosferada suv bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib, kichik 
va katta aylanish doiralarini hosil qiladi. Suvning bug‘lanib, kondensatsiyalanib 
yog‘ingarchilik vositasida yerga qaytib tushishi suvning kichik doirada aylanishini 
tashkil etadi. Bu aylanishning turi ko‘pincha okeanlar yuzasida sodir bo‘ladi.Suv 
bug‘lari havo yo‘nalishi bilan quruq mintaqaga borishi va qaytib okeanlarga borib 
tushishi suvning katta doirada aylanishini tashkil etadi. Suvning juda sekin 
aylanishishimoliy muz okeanlarida sodir bo‘ladi (2-3-rasmlar)
1
. 
 
1
Peter Rillero, Dinah Zike Ecology, 2005 ( 44- 49- betlar). 

---

Atmosferada suv bug’i (2-rasm) 
Suvning aylanishi (3-rasm) 
Uglerodning aylanishi
. Uglerodning aylanishi eng tez sodir bo‘ladigan 
biogeokimyoviy jarayon hisoblanadi. Uglerod almashinuvi ko‘proq CO2 orqali 
bo‘ladi. 
Havoda 
karbonat 
angidrid 
gazi 
0,03% 
bo‘ladi. 
CO2
o‘simlikkao‘zlashtirilib, fotosintez mahsuldorligini hosil qiladi. O‘simlik va
hayvon qoldiqlaridagi organik moddalarningparchalanishi karbonat
angidridning manbaidir. Masaan, organikmoddalarning parchalanishi natijasida 
hayvon siydigida ham karbonatangidrid ajralib chiqadi. Okean bilan atmosfera
o‘rtasida shamol va havoning harakati tufayli karbonat angidridning almashinishi 
kuzatiladi. Dunyo bo‘yicha, jami quruqlikdagi o‘simliklar tomonidan bir yilda 600 
mln. tonna CO2 o‘zlashtirilib, 400 mln. tonna O2 chiqariladi va bunda 450 mln. 

---

tonna organik moddalar hosil bo‘ladi. Yeryuzida barcha CO2ning bir marta to‘liq 
aylanishi 300 yilda sodir bo‘ladi.